Niedoczynność tarczycy | Diagnostyka i leczenie

Medistore
Blog o zdrowiu
Choroby
Niedoczynność tarczycy - przyczyny, objawy i leczenie

Spis treści

Niedoczynność tarczycy to dość powszechny problem, z którym boryka się coraz więcej osób. Spowodowana jest ona niedoborem hormonów tarczycowych. Rozpoznanie zaburzenia nie jest proste, ponieważ nie daje jednoznacznych objawów. Jedynym sposobem na postawienie trafnej diagnozy jest wykonanie badań, które pozwolą określić poziom hormonów tarczycowych we krwi badanego pacjenta. Podjęcie leczenia jest konieczne, ponieważ nieprawidłowo działająca tarczyca wywiera wpływ również na inne organy ciała. Choroba ta musi być leczona, a im wcześniej rozpocznie się terapia, tym lepiej dla pacjenta.

Co to jest tarczyca?

Tarczyca to gruczoł, który umieszczony jest w przednio-tylnej części szyi. Tarczyca znajduje się u podstawy szyi i składa się z dwóch płatów, które połączone są cieśnią.

Gruczoł ten odpowiada za wydzielanie hormonów, które istotnie wpływają na metabolizm całego organizmu oraz regulują gospodarkę wapniowo–fosforanową.

Gdy tarczyca nie działa prawidłowo, dochodzi do zaburzenia równowagi hormonalnej w organizmie, a to z kolei może się wiązać z bardzo ciężkimi dla zdrowia, ale też i życia pacjenta konsekwencjami.

Jakie hormony wydziela tarczyca?

Hormony wydzielane przez tarczycę to:

trójjodotyronina (T3),
tyroksyna (T4),
kalcytonina.

Hormony te, wraz z krwią przenoszone są po całym organizmie człowieka, docierają właściwie do każdej komórki. Ich podstawowym zadaniem jest nasilenie procesów metabolicznych w organizmie. Dlatego tak ważne jest, aby równowaga między hormonami została zachowana.

Za prawidłowe wydzielanie hormonów tarczycy odpowiada przysadka mózgowa, która produkuje tyreotropinę (TSH). Mechanizm działania wygląda następująco: podwzgórze mózgowe produkuje hormon (tyreoliberynę), która pobudza przysadkę do wydzielania hormonu (tyreotropiny - TSH). Przysadka mózgowa produkuje TSH, które pobudza tarczycę do produkcji hormonów T3 i T4.

Działająca poprawnie tarczyca odbiera ten sygnał i wydziela hormony, których odpowiedni poziom powoduje zmniejszenie uwalniania TSH przez przysadkę, a za niskie stężenie hormonów stymuluje produkcję TSH. Tak działająca pętla zależności pomiędzy TSH, T3 oraz T4 pozwala w sposób naturalny regulować stężenie hormonów w organizmie człowieka i utrzymywać go na prawidłowym poziomie.

Sprawdź ofertę badań na tarczycę:

Jeżeli w układzie tym, któryś z elementów przestaje działać prawidłowo, wówczas dochodzi do stanu nierównowagi.

Niedoczynność tarczycy to określenie zaburzeń pracy opisanego wyżej gruczołu, które polegają na produkowaniu zbyt małej ilości hormonów w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Może przebiegać w postaci klinicznej, czyli pełnoobjawowej i subklinicznej, czyli utajnionej. Na tego rodzaju zaburzenia narażone są przede wszystkim osoby po 60. roku życia, ale dotyka również młodszych pacjentów. Szacuje się, że choroba zdecydowanie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

Przyczyny tego zaburzenia są bardzo zróżnicowane. Ich ustalenie i zlokalizowanie to pierwszy krok do podjęcia odpowiedniego i efektywnego leczenia.

Jedną z bardzo częstych przyczyn niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto. Jest to przewlekłe zapalenie tarczycy, które upośledza jej normalne funkcjonowanie. Choroba jest bezbolesna, ale sukcesywnie niszczy tarczycę, powodując, że produkuje ona coraz mniej hormonów.

Niedoczynność tarczycy może być spowodowana usunięciem operacyjnym części lub całości gruczołu – taka sytuacja może mieć miejsce, gdy pacjent cierpiał na chorobę Gravesa Basedowa, zdiagnozowano u niego guz na gruczole czy też wole guzkowe. Jeżeli powyższe wskazania pozwoliły usunąć część gruczołu, wówczas nie jest on tak wydajny, jak wcześniej. Usunięcie całego gruczołu całkowicie eliminuje jego działanie. Wspomniane choroby, przed operacją leczone są również jodem promieniotwórczym, który też może spowodować niedoczynność.

Nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy może być też spowodowane przez zapalenie tego gruczołu. W tym wypadku niedoczynność może być przemijająca.

Inne przyczyny zaburzeń tarczycy:

niedobór jodu,
polekowa niedoczynność tarczycy,
napromieniowanie okolic tarczycy podczas leczenia innych nowotworów.

Zaburzenia pracy gruczołu mogą być wrodzone, wtórne (nieprawidłowe działanie przysadki mózgowej), trzeciorzędowe (nieprawidłowe działanie podwzgórza).

Jak wspomniano, niedoczynność może być spowodowana nieprawidłowym działaniem samego gruczołu (np. z powodu chorób) lub też gruczołów regulujących jego działanie (podwzgórza i przysadki mózgowej). Problemy mogą pojawiać się również w przypadku, gdy sam gruczoł jest uszkodzony – poprzez leki, operacje lub terapię jodem radioaktywnym.

Odnalezienie przyczyny może mieć istotne znaczenie dla zaplanowania skutecznej i efektywnej terapii.

Objawy niedoczynności tarczycy

Objawy są bardzo zróżnicowane i często niespecyficzne. Niektóre z nich odbierane są wręcz jako błahe, przez co pacjenci nie zawsze sygnalizują je swojemu lekarzowi.

Jeżeli pacjent dostrzeże u siebie przynajmniej kilka z poniższych zjawisk, powinien niezwłocznie podjąć działanie prowadzące do postawiania odpowiedniej diagnozy.

Przede wszystkim niedoczynność tarczycy powoduje, że spowolniony zostaje metabolizm całego organizmu. Chory czuje się zmęczony, osłabiony i senny. Nie ma na nic ochoty, ma obniżony nastrój, a nawet stany depresyjne. Stale przybiera na wadze, co w przypadku osób, którym zależy na wyglądzie jest dodatkowym elementem, który pogarsza ich nastrój i samopoczucie.

Choroba ta może spowodować zaburzenia w zakresie układu rozrodczego. Pojawiają się problemy z regularnością menstruacji, a potencjalną ciążę trudniej jest utrzymać. Mężczyźni mogą zaobserwować u siebie obniżony popęd seksualny. Problemem jest również ogólny wygląd chorego. Powieki są opuchnięte, włosy osłabione, suche i wypadające, przerzedzają się brwi, skóra staje się sucha, a paznokcie łamliwe.

Najczęstsze objawy niedoczynności tarczycy klinicznej:

męczliwość,
osłabienie,
zmęczenie,
ogólne złe samopoczucie,
senność,
zaburzenia gospodarki termicznej (zimno nawet w ciepłe dni),
częste zaparcia,
osłabienie siły mięśniowej,
przybieranie na wadze,
chrypka,
problemy z pamięcią, skupieniem uwagi,
obrzęk szyi,
problemy z menstruacją,
obniżenie nastroju i myśli depresyjne,
"brudne kolana", "brudne łokcie" – skóra w obrębie stawów przebarwia się, ciemnieje,
zatrzymywanie wody w organizmie,
pogrubienie rysów twarzy,
suche, łamliwe włosy,
sucha skóra,
obniżenie libido,
zaburzenia wzwodu,
trudności z zajściem w ciążę.

W przypadku postaci niedoczynności subklinicznej, czyli utajnionej, objawy są bardzo dyskretne i trudne do zauważenia. Mogą się pojawiać m.in.:

bóle głowy,
zaparcia,
nieustanne zmęczenie,
obniżenie nastroju,
u małych dzieci może wystąpić opóźnienie w rozwoju psychofizycznym,
u starszych dzieci może się pojawić zahamowanie wzrostu, senność, zaparcia, opóźnienie w dojrzewaniu płciowym.

Niepokojące objawy niedoczynności tarczycy należy konsultować z lekarzem. Nieleczone zaburzenie tarczycy może bowiem pociągnąć za sobą bardzo poważne powikłania i skutki.

Niedoczynność tarczycy - dlaczego tyjemy?

Jednym z bardzo znaczących objawów zaburzeń pracy tarczycy związanych z jej niedoczynnością jest dość intensywne przybieranie na wadze, pomimo braku zwiększonego apetytu. W skrajnych przypadkach dochodzi nawet do otyłości, a chory ma duże problemy z tym by poradzić sobie z coraz większą masą ciała.

Jednym z powodów, dla którego dochodzi do przybierania na wadze jest spowolnienie metabolizmu. Hormony wydzielane przez tarczycę są odpowiedzialne za prawidłowy przebieg procesów metabolicznych w organizmie. Skoro więc jest ich za mało, to spada również tempo metabolizowania przyjmowanych z pożywieniem substancji odżywczych. Jednocześnie, niedoczynność tarczycy wywołuje stany zmęczenia, ospałości i senności. Takie samopoczucie zniechęca do jakiejkolwiek aktywności fizycznej, a to dodatkowo pogłębia spowolnienie metabolizmu.

Regularnie uprawiany sport i wysiłek fizyczny w naturalny sposób przyspieszają i usprawniają metabolizm. Jeżeli jednak chory zrezygnuje z ruchu, to dodatkowo spowolni przemianę materii, a tym samym spowoduje, że przybieranie na wadze będzie jeszcze intensywniejsze.

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy

W procesie diagnozowania zaburzeń pracy tarczycy konieczne jest przeprowadzenie bardzo dokładnego i skrupulatnego wywiadu z pacjentem oraz wykonanie badań diagnostycznych. Dopiero informacje zebrane z różnych źródeł pozwalają na postawienie trafnej diagnozy oraz przygotowania i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Podstawowymi badaniami, które należy wykonać w celu zdiagnozowania zaburzeń pracy gruczołu tarczycowego są badania hormonów. W pierwszej kolejności należy więc sprawdzić poziom stężenia TSH we krwi. Jeżeli wynik jest podwyższony trzeba przeprowadzić kolejne badania.

Gdy TSH nie mieści się w granicach normy, kolejnym krokiem jest określenie stężenia hormonów T4. Wyniki tych dwóch badań, to informacja na temat tego, czy niedoczynność tarczycy ma charakter pierwotny. Taka sytuacja diagnozowana jest, gdy poziom TSH jest wysoki, ale poziom T4 niski. Gdy niedoczynność ma charakter wtórny, wówczas niskiemu T4 będzie towarzyszyć również niskie TSH.

Sprawdź ofertę badań na tarczycę:

W celu doprecyzowania informacji lekarz może zlecić dodatkowe badania, czyli oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy. Podwyższone stężenie badanych przeciwciał wskazuje na chorobę Hashimoto, która stanowi jedną z przyczyn niedoczynności tarczycy.

W niektórych przypadkach, lekarz może zdecydować o konieczności przeprowadzenia badań dodatkowych – np. USG tarczycy.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Po rozpoznaniu choroby należy wdrożyć leczenie niedoczynności tarczycy. Jest to leczenie farmakologiczne, polegające na regularnym przyjmowaniu leków przepisanych przez lekarza - endokrynologa, w dawce adekwatnej do aktualnego stanu i poziomu hormonów tarczycy.

Przed podjęciem leczenia ważne jest wykonanie właściwej diagnostyki, ponieważ leczenie niedoczynności tarczycy u pacjentów, u których obniżone TSH wiąże się z innymi niż tarczycowe przyczynami, może spowodować wiele negatywnych dla zdrowia i życia skutków. Jeżeli wykonana została pełna diagnostyka oraz potwierdzono niedoczynność, wówczas należy wdrożyć odpowiednie leczenie niedoczynności tarczycy.

badanie tarczycy

Najczęściej stosowaną metodą terapii tego zaburzenia jest suplementacja hormonów tarczycowych, przede wszystkim tyroksyny. Obecnie wykorzystuje się do tego celu produkowaną syntetycznie lewotyroskynę.

Aby terapia była skuteczna, niezwykle ważne jest systematyczne monitorowanie wyników. W przypadku pierwotnej niedoczynności tarczycy, trzeba badać poziom TSH we krwi tak często, jak zaleci lekarz. Zazwyczaj pierwsza kontrola poziomu TSH odbywa się po kilku tygodniach od wdrożenia leczenia. Służy to ustaleniu odpowiedniej dla danego pacjenta dawki leku. Po ustabilizowaniu pracy tarczycy, kontrole odbywają się rzadziej, raz na rok lub na pół roku. Ich celem jest weryfikowanie efektów leczenia. Gdy choroba ta ma charakter wtórny, w ten sam sposób bada się poziom T4.

Leczenie niedoczynności tarczycy, to terapia długotrwała, często nawet trwa przez całe życie. Zapotrzebowanie na hormony tarczycowe zmienia się z wiekiem, u osób młodych zapotrzebowanie jest większe, u starszych jest mniejsze, niemniej, potrzebne są cały czas.

Najczęściej leki trzeba brać do końca życia. Nie jest to leczenie uciążliwe, polega głównie na przyjmowaniu codziennie rano leków, które pozwalają na uzupełnienie poziomu hormonów. Zwykle preparat należy przyjąć zaraz po wstaniu z łóżka, 30-60 minut przed pierwszym posiłkiem.

Niekiedy udaje się ustabilizować funkcjonowanie tarczycy i wstrzymać leczenie. Za każdym razem jednak, decyzję o zaprzestaniu suplementowania musi podjąć lekarz prowadzący pacjenta.

Jak długo trwa leczenie niedoczynności tarczycy?

Po otrzymaniu diagnozy od lekarza, pacjenci bardzo często pytają o to, co będzie dalej? Jeżeli niedoczynność tarczycy zostanie zdiagnozowana stosunkowo szybko i szybko też zostanie wdrożone leczenie, to w zasadzie nie ma powodów do obaw.

Wdrażane obecnie terapie są skuteczne i przynoszą bardzo dobre efekty. Pierwsze tygodnie, niekiedy miesiące nie tak od razu dają poprawę. Należy bowiem ustabilizować poziom hormonów w organizmie, który jest przyczyną złego samopoczucia pacjenta. Jednakże, po dłuższym czasie leczenia, stan zdrowia wraca praktycznie do normy, a osoba cierpiąca z powodu niedoczynności tarczycy całkowicie przestaje odczuwać dotychczas męczące ją objawy.

Oczywiście, zaniechanie leczenia czy samodzielne odstawienie leków mogą doprowadzić do poważnych powikłań, które odbiją się na całym organizmie chorego. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do śpiączki hipometabolicznej, która wymaga leczenia na oddziale intensywnej terapii i jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu.

Jeżeli jednak pacjent przestrzega wszystkich zaleceń lekarza, to może normalnie funkcjonować i cieszyć się dobrym samopoczuciem.

Śpiączka hipometaboliczna

Jednym z powikłań niedoczynności tarczycy jest śpiączka hipometaboliczna. Dochodzi do niej w sytuacji, gdy niedoczynność tarczycy trwa już bardzo długo, jest całkowicie nieleczona lub leczona nieprawidłowo. Nie wolno dopuścić do takiej sytuacji, ponieważ jest to bardzo poważne zagrożenie dla życia, a rokowania takiego pacjenta są bardzo niepomyślne.

Poza skrajnie niskim poziomem hormonów tarczycowych, przyczynami śpiączki mogą być towarzyszące niedoczynności tarczycy:

ciężkie infekcje,
operacje,
urazy,
zapalenie płuc,
niewydolność serca,
krwawienia z układu pokarmowego,
silne i znaczne wychłodzenie organizmu.

Mając świadomość, że jest się osobą cierpiącą na niedoczynność tarczycy, należy dbać o zgodną z zaleceniami lekarza suplementację hormonów.

Jest to stan poważnego zagrożenia życia, a co za tym idzie, jest ona leczona wyłącznie w warunkach szpitalnych, na oddziale intensywnej terapii, pod stałą i ścisłą kontrolą personelu medycznego.

Jak uniknąć niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy jest chorobą, na którą w dużym stopniu nie ma się wpływu. Można jednakże podejmować pewne działania profilaktyczne, których celem jest zmniejszenie ryzyka zachorowania.

Przede wszystkim należy dbać o to, by spożywana dieta była bogata w jod. Jest on niezbędny do tego, by tarczyca funkcjonowała poprawnie. Jego najlepszym źródłem są ryby, owoce morza, sól jodowana, produkty roślinne np. orzechy, brokuły, szpinak. Źródłem jodu może być również woda mineralna, o podwyższonym poziomie tego pierwiastka. Jeżeli ktoś znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka powinien rozważyć wykonanie profilaktycznego oznaczenia poziomu TSH.

W profilaktyce tego zaburzenia bardzo ważne jest również unikanie biernego i czynnego palenia papierosów. Substancje znajdujące się w papierosach utrudniają wchłanianie jodu i przez to powodują zaburzenia pracy tarczycy.

Nie wolno też zapominać o aktywności fizycznej. Regularne uprawianie sportu powoduje, że poprawia się metabolizm i usprawnia krążenie krwi. Dobre odżywienie gruczołu tarczycy zapobiega jego destrukcji.

Dla prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędne są takie mikroelementy jak: selen, cynk czy witamina D3. Długotrwały niedobór selenu może mieć wpływ na spadek przyswajania jodu, co może prowadzić do rozwoju niedoczynności tarczycy. W przypadku niedoborów cynku obniża się stężenie hormonów tarczycy (T4 oraz T3). Z kolei witamina D3 zmniejsza ryzyko rozwinięcia się niedoczynności tarczycy i wspiera jej pracę. Dodatkowo działa przeciwzapalnie i wzmacnia odporność.

Niedoczynność tarczycy w ciąży

Niedoczynność tarczycy u kobiet w ciąży jest bardzo niebezpieczna i stanowi zagrożenie nie tylko dla samej matki, ale również dla rozwijającego się w jej łonie płodu. Właśnie dlatego konieczne jest szybkie rozpoznanie, postawienie diagnozy i natychmiastowe wdrożenie leczenia.

Niedoczynność tarczycy może bardzo poważnie wpłynąć też na sam przebieg ciąży. Wśród skutków wadliwego działania tarczycy, pojawia się między innymi przedwczesny poród.

Nieleczona niedoczynność u kobiety w ciąży może poskutkować w przyszłości poważnym upośledzeniem rozwoju dziecka. W pierwszych dwunastu tygodniach rozwoju płodowego, tarczyca płodu nie wytwarza jeszcze własnych hormonów. Są one jednak niezbędne do prawidłowego rozwoju i wzrostu. Dziecko czerpie je więc od matki. Jeżeli nie produkuje ich ona w odpowiedniej ilości, dziecko również nie otrzymuje ich na odpowiednim poziomie, a w efekcie skutkuje to zaburzeniami rozwojowymi już na wczesnym etapie. W skrajnych sytuacjach, kobieta cierpiąca na niedoczynność tarczycy ma duże trudności z utrzymaniem ciąży.

Niedoczynność tarczycy u kobiet karmiących

Niedoczynność tarczycy dotyka również kobiety karmiące swoje dzieci piersią. O ile karmienie naturalne jest zalecaną i promowaną metodą karmienia noworodków i niemowląt, o tyle wiele kobiet cierpiących na niedoczynność tarczycy, ma obawy dotyczące tego, czy może podawać swojemu dziecku pierś.

Sytuacja powinna być skonsultowana z lekarzem prowadzącym chorującą kobietę. Zasadniczo jednakże nie ma przeciwwskazań do karmienia piersią, gdy matka jest w trakcie terapii, polegającej na suplementacji hormonów tarczycowych. Zachowanie zdrowego rozsądku i porozumiewanie się z lekarzem w sytuacjach budzących wątpliwości, to najlepszy sposób na udane karmienie piersią w czasie terapii niedoczynności tarczycy.

Wrodzona niedoczynność tarczycy u dzieci

W niektórych przypadkach niedoczynność tarczycy może być chorobą wrodzoną. Jest ona o tyle niebezpieczna, że może spowodować nawet głębokie upośledzenie dziecka, które cierpi na to schorzenie. Ze względu na tak poważne konsekwencje, u wszystkich noworodków wykonuje się badania przesiewowe, określające poziom stężenia hormonu TSH we krwi. Jeżeli jest on w normie, to nie ma powodów do obaw. Jeżeli jednak poziom ten jest zbyt niski, leczenie wdrażane jest natychmiast, by zmniejszyć ewentualne skutki uboczne niedoboru hormonów.

Problem z wrodzoną niedoczynnością tarczycy zaczyna się już właściwie w okresie płodowym. Wówczas organizm dziecka nie wytwarza wystarczającej ilości hormonów, co powoduje, że nie może on przez to prawidłowo funkcjonować. Stąd też konieczność natychmiastowego wdrożenia suplementacji.

Przyczyn wrodzonej niedoczynności jest kilka i w zasadzie bez dokładnych badań, trudno jest określić, co spowodowało tę sytuację u noworodka. Wśród najczęściej spotykanych czynników znajduje się niedorozwój tarczycy oraz niedobór jodu. Z powodu niedoborów hormonów tarczycy w okresie płodowym tarczyca noworodka nie wykształciła się w stu procentach, a przez to nie jest w stanie w pełni spełniać swoich funkcji.

Inną przyczyną może być niewykształcenie się jednego płata tarczycy, co również upośledza jej funkcje. W niektórych przypadkach dochodzi do umiejscowienia gruczołu tarczowego w innym miejscu, niż powinien się znajdować. Jest to tak zwana ektopia i również powoduje, że jego działanie nie jest prawidłowe. Zdarzają się też przypadki, że gruczoł w ogóle się nie wykształca, a wówczas nie ma organu, który powinien produkować niezbędne w rozwoju hormony.

Dowiedz się więcej:

"Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce"
https://journals.viamedica.pl/problemy_pielegniarstwa/article/view/23426/18652

"Niedoczynność tarczycy na tle autoimmunologicznym"
http://ww.w.wple.net/alergologia/alergo_2007/a-alergo-3-4-2007/64-69-przybylik.pdf

"Monitoring TSH concentrations during treatment for congenital hypothyroidism"
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1793167/pdf/archdisch00649-0005.pdf

Prezentowane informacje o charakterze medycznym powinny być traktowane jako ogólne wytyczne i nie zastępują one indywidualnej oceny lekarza w kwestii postępowania medycznego wobec każdego pacjenta. Lekarz, po dokładnym zbadaniu stanu pacjenta, ustala zakres i częstotliwość badań diagnostycznych oraz/lub procedur terapeutycznych, uwzględniając konkretne wskazania medyczne. Wszelkie decyzje medyczne są podejmowane w pełnym porozumieniu z pacjentem.