Otyłość – przyczyny, leczenie i skutki

O otyłości i konieczności walki z nią mówi się ostatnio coraz więcej. Otyłość to już choroba cywilizacyjna, ponieważ boryka się z nią coraz większy odsetek społeczeństwa. Otyłość jest uznawana obecnie za chorobę przewlekłą, a nadwaga za schorzenie prowadzące do otyłości. Jakie są przyczyny otyłości? Czy otyłość należy rozpatrywać w aspekcie epidemii?

Spis treści:

1. Otyłość a nadwaga - jakie są różnice?
2. Rodzaje otyłości
3. Przyczyny otyłości
4. Konsekwencje otyłości
5. Leczenie otyłości
6. Jak nie doprowadzić do otyłości?

Otyłość a nadwaga - jakie są różnice?

Otyłość oraz nadwaga często używane są w społeczeństwie jako synonimy. Jednak z medycznego punktu widzenia określają one nieco inne jednostki chorobowe. Oba definiowane są jako nadmierna ilość tkanki tłuszczowej, jaka została zgromadzona w organizmie, co wpływa bardzo często na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta lub stwarza podstawy do tego, aby stan zdrowia uległ pogorszeniu.

Różnica między nadwagą a otyłością określana jest na podstawie ilości nadmiernej tkanki tłuszczowej, jaka została zmagazynowana. Poziom ten ustala się na podstawie dwóch kluczowych przesłanek.

Pierwszą z nich jest wskaźnik BMI, czyli indeks masy ciała. Drugi z czynników odwołuje się do wartości proporcji, jaką oblicza się na podstawie masy ciała określonej w kilogramach do wzrostu wyrażonego w metrachpodniesionych do kwadratu. Jakie wskaźniki uznawane są za graniczne wartości nadwagi oraz otyłości?

Przyjęte normy:

• nadwaga, gdy BMI u osoby, która ukończyła 15 lat jest równy bądź większy niż 25, ale niższy niż 30,
• otyłość, gdy BMI osiągnie co najmniej wartość 30.

Tak określone przedziały regulujące kwestie otyłości i nadwagi nie dotyczą jednak dzieci, które nie ukończyły jeszcze 15. roku życia. Również u osób starszych oraz kobiet w ciąży, określenie nadwagi i otyłości nie powinno ograniczać się wyłącznie do oszacowania wartości BMI. 

Rodzaje otyłości

W obrębie zjawiska, jakim jest otyłość wyróżnić można kilka jej rodzajów. Są to:

• otyłość umiarkowana, gdy BMI znajduje się w przedziale 30–35,
• otyłość znacząca, gdy BMI znajduje się w przedziale 35–40,
• otyłość stanowiąca poważne ryzyko, gdy BMI przekracza wartość 40.

Otyłość jest też różnicowana w zależności od przyczyny, która ją wywołuje. W tym przypadku wyróżnia się:

• otyłość pierwotną (zwana prostą lub samoistną), której przyczyną są najczęściej czynniki środowiskowe, w tym spożywanie pokarmów o wysokiej kaloryczności, zbyt mała liczba posiłków,
• otyłość wtórną (objawową), związaną z zaburzeniami gruczołów wydzielania wewnętrznego, często rozwijająca się jako efekt innych chorób.

Przyczyny otyłości

Wskazuje się, że podstawową przyczyną otyłości jest niezrównoważony bilans między energią przyjmowaną wraz z pożywieniem a jej zużyciem, czyli np. spożywanie nadmiernej ilości posiłków przy jednoczesnym zbyt niskim poziomie aktywności fizycznej. Jednakże nie zawsze przyczyny tkwią po stronie nieprawidłowej diety i nieodpowiedniego stylu życia.

U części osób jako przyczynę otyłości wskazuje się czynniki genetyczne, określane jako skłonność czy tendencję do tycia. Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała mogą być również spowodowane innymi procesami chorobowymi, jakie toczą się w organizmie.

Przykładem otyłości mogą być:

• zaburzenia związane z czynnością gruczołów wydzielania wewnętrznego, 
• zażywanie leków związanych z innymi chorobami przewlekłymi. 

Bardzo istotne przyczyny otyłości związane są z dietą oraz nawykami żywnościowymi człowieka. Za największe błędy wynikające z diety uznaje się niewłaściwy skład diety, a także nieodpowiednią częstotliwość oraz obfitość posiłków.

Wśród przyczyn otyłości coraz większe znaczenie zyskują również tzw. uwarunkowania psychospołeczne. Obejmują one zagadnienia związane z powielaniem nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz tzw. zajadanie stresów.

Przyczyny otyłości u dzieci

W przypadku małych dzieci przyczyny otyłości mogą być też efektem niedożywienia, do jakiego doszło jeszcze w czasie ciąży. Niedożywienie płodu jest rekompensowane po urodzeniu przez lepszą przyswajalność pokarmu oraz wzmożone łaknienie, co sprzyja odkładaniu się tkanki tłuszczowej. Stałe przekarmianie dziecka zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia otyłości.

 Często wskazuje się na następujące przyczyny otyłości:

• wolna przemiana materii – jeżeli energia dostarczana wraz z pożywieniem nie zostanie spożytkowana, wówczas jest magazynowana w postaci tkanki tłuszczowej i w ten sposób przyczynia się do otyłości,
• predyspozycje genetyczne – u niektórych osób geny mają wpływ na szybsze przetworzenie energii i magazynowanie jej w tkance tłuszczowej,
• wpływ czynników związanych z życiem płodowym (związany np. z nieodpowiednią dietą matki),
• preferencyjne przemiany metaboliczne węglowodanów – u niektórych osób organizm sprawniej  metabolizuje węglowodany niż tłuszcze, co zwiększa skłonność do tycia,
• brak uczucia sytości, u podstaw którego leżą m.in. zaburzenia regulacji neurohormonalnej,
• ograniczenie tzw. termogenezy poposiłkowej, która oznacza wzrost w wytwarzaniu ciepła przez organizm po spożyciu pokarmu, na skutek zwiększenia zużycia energii, jaka jest potrzebna w procesie trawienia,
• zaburzenia dotyczące czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego,
• nadmierne wydzielanie białek odpowiedzialnych za syntezę triglicerydów
• nieodpowiednia dieta oraz nieregularne przyjmowanie posiłków,
• zbyt mała aktywność fizyczna.

Konsekwencje otyłości

O otyłości mówi się coraz więcej w aspekcie negatywnych konsekwencji zdrowotnych, jakie niesie ona ze sobą. Nadwaga jest często pierwszym krokiem do problemów z otyłością w przyszłości. Dlaczego tak ważne jest, aby zadbać o prawidłową masę ciała i brak nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej? Otyłość często leży u podstaw wielu problemów zdrowotnych człowieka.

Leczenie otyłości

Leczenie otyłości u zdecydowanej większości pacjentów polega na leczeniu objawowym. U dorosłych metody leczenia otyłości związane są przede wszystkim z wprowadzeniem odpowiedniej diety, która jest uboga energetycznie.

Celem zastosowania takiej diety jest wytworzenie bilansu energetycznego o wartości ujemnej. Podstawą jest tu ocena wydatku energetycznego danego pacjenta. Równocześnie, podczas walki z otyłością należy także zadbać, aby w diecie ograniczone zostały także cukry i tłuszcze.

Uzyskanie deficytowego bilansu energetycznego pozwala na zmniejszanie masy ciała, jednak wiąże się z ryzykiem podwyższenia stężenia kwasu moczowego we krwi. Leczenie otyłości u dorosłych, poza doborem diety, polega także na odpowiednim dostosowaniu aktywności fizycznej człowieka.

Ćwiczenia przy otyłości

Wysiłek fizyczny przy otyłości pozwala na utrzymanie równowagi energetycznej organizmu. Dieta oraz wysiłek fizyczny powinny być jednak skorelowane tak, aby zachować odpowiedni bilans energetyczny. U niektórych pacjentów stosuje się farmakoterapię, która wspomaga proces odchudzania.

Obecnie leczenie farmakologiczne ogranicza się zazwyczaj wyłącznie do przyjmowania preparatów, których celem jest obniżenie łaknienia.

U osób z bardzo zaawansowaną otyłością lekarze decydują się czasami na przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego. Zabieg wykonywany jest jednak tylko wśród wybranej grupy pacjentów, o bardzo nasilonych problemach wynikających z otyłości. Podstawą w procesie podejmowania decyzji o kwalifikacji do zabiegu chirurgicznego jest czas trwania choroby, który zazwyczaj jest nie krótszy niż 5 lat, a także nieskuteczność stosowania diety oraz środków farmakologicznych.

Ponadto, u pacjenta obserwuje się występowanie komplikacji: metabolicznych, oddechowych oraz psychicznych, które mogą stanowić bezpośrednią przyczynę zagrożenia dla jego życia. Leczenie otyłości polega wówczas na odessaniu nadmiaru tkanki tłuszczowej. Może zostać wykonana także zabieg gastroplastyki, podczas którego zmniejszana jest pojemność żołądka pacjenta.

Leczenie otyłości u dzieci

Otyłość u dzieci leczona jest w nieco inny sposób niż u osób dorosłych.

Założenia leczenia otyłości są w wielu kwestiach takie same, jednak różnią się sposobem realizacji. Również u dzieci podstawowym sposobem walki z otyłością jest wprowadzenie odpowiedniej diety, jednak w tym przypadku jest to dieta niskotłuszczowa. Dąży się też do uzyskania ujemnego bilansu energetycznego, który osiąga się przez spożywanie regularnych posiłków (5 dziennie).

Ogranicza się spożywanie tłuszczów oraz słodyczy, w tym również słodkich owoców. Zaleca się również, aby zupełnie zrezygnować z pieczywa białego i wprowadzić do diety wyłącznie pieczywo pełnoziarniste.

Dieta dzieci borykających się z otyłością powinna uwzględniać odpowiednią ilość takich składników, jak:

• węglowodany złożone, 
• białko, 
• błonnik, 
• witaminy, 
• sole mineralne. 

Dieta powinna charakteryzować się również dużym zróżnicowaniem produktowym, z odpowiednimi porcjami nabiału, warzyw oraz owoców. Wprowadzenie odpowiedniej diety i jej przestrzeganie to jednak najczęściej niewystarczające kroki w walce z otyłością u dzieci.

Bardzo ważne jest, aby dieta przy otyłości została połączona z odpowiednią aktywnością ruchową. Aby aktywność ruchowa w procesie leczenia otyłości dawała dobre efekty, ważny jest dobór ćwiczeń motywujących pacjenta do podejmowania tej aktywności. Jeżeli dziecko będzie odczuwało zadowolenie wynikające z ruchu, wówczas chętniej będzie ćwiczyło, a tym samym wpłynie to korzystnie na walkę z otyłością.

W przypadku dzieci ważne jest, aby dostosować czynniki środowiskowe, np. miejsce ćwiczeń, czas ich trwania czy porę dnia, co zwiększy poczucie komfortu małego pacjenta podczas ćwiczeń. Rodzaj aktywności oraz intensywność ćwiczeń muszą być dobrane w taki sposób, aby uwzględnić indywidualne możliwości dziecka.

Dziecko powinno mieć wsparcie ze strony rodziców oraz terapeutów, czuć się akceptowane oraz, w miarę możliwości wiekowych, mieć świadomość, że dieta i aktywność fizyczna mają na celu zadbać o jego zdrowie i zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym w przyszłości. U dzieci nie stosuje się środków farmakologicznych ograniczających łaknienie, ponieważ mogłyby one negatywnie wpłynąć na ogólny rozwój dziecka oraz zahamować wzrost.

Jak nie doprowadzić do otyłości?

Profilaktyka otyłości powinna polegać przede wszystkim na zmianach w zakresie postaw i zachowań, głównie osób dorosłych. Dzieci uczą się przez naśladownictwo i przeważnie powielają nieprawidłowe wzorce odżywiania przyjęte od rodziców. Wydaje się, że najistotniejszą kwestią powinno być budowanie świadomości społecznej w zakresie prawidłowych postaw żywieniowych i znaczenia aktywności fizycznej dla zdrowia człowieka.

Profilaktyka oparta na podejmowaniu świadomych wyborów powinna być prowadzona zarówno wśród dorosłych, którzy odpowiadają za swoje pociechy, jak i wśród dzieci, by kształtować ich świadomość od najmłodszych lat. W odniesieniu do dzieci ważne jest, aby dorośli nie wykorzystywali jedzenia jako sposobu na radzenie sobie ze stresem, uspokajania w sytuacjach trudnych czy wykorzystywania jako nagrody.

Takie postępowanie może przyczynić się do tego, że w przyszłości dziecko w dokładnie takich samych sytuacjach będzie sięgało po jedzenie w celu rozładowywania stresu. A taki sposób myślenia i nadużywanie jedzenia oraz podjadanie między posiłkami to pierwszy krok do wystąpienia problemów związanych z nieprawidłową masą ciała.