Dieta ketogeniczna - na czym polega, zasady, wady i zalety

Dieta ketogeniczna (KD, ang. ketogenic diet) jest dietą niskowęglowodanową i wysokotłuszczową, która zdobyła popularność zwłaszcza wśród sportowców i odchudzających się osób. Bazuje na produktach tłuszczowych, natomiast eliminuje się z jadłospisu m.in. produkty zbożowe, jogurty, większość owoców i warzywa wysokoskrobiowe. Pojawiają się doniesienia, że stosowanie diety ketogenicznej może mieć pozytywny wpływ na terapię różnych schorzeń. Kwestia ta wymaga jednak potwierdzenia w badaniach naukowych. Warto wiedzieć, że stosowanie diety ketogenicznej jest obarczone licznymi powikłaniami zdrowotnymi. 

Na czym polega dieta keto?

Dieta keto polega na wyeliminowaniu z jadłospisu węglowodanów, a tym samym spowodowaniu, by organizm zaczął czerpać energię z ciał ketonowych (β-hydroksymaślanu, acetooctanu i acetonu). Są one produktem spalania tłuszczów i — obok glukozy — dodatkowym źródłem energii.

W związku z ograniczeniem spożycia węglowodanów organizm zaczyna czerpać energię z tłuszczów. W wątrobie dochodzi do nasilonej produkcji ciał ketonowych (β-hydroksymaślanu, acetooctanu i acetonu), które stanowią główny substrat energetyczny.

Zredukowanie ilości węglowodanów sprawia, że dochodzi do zmian metabolicznych: spada stężenie glukozy, zmniejsza się wydzielanie insuliny, następuje zwiększone wydzielanie w wątrobie ciał ketonowych. Wprowadzamy organizm w stan ketozy żywieniowej, który – jeśli jest długotrwały – może jednak spowodować kwasicę ketonową i stać się niebezpieczny dla zdrowia.

Sprawdź >> Konsultacja u dietetyka

Główne zasady diety ketogenicznej

W klasycznej wersji dieta ketogeniczna jest dietą wysokotłuszczową. W jadłospisie dziennym 90 proc. stanowią tłuszcze, 6 proc. białka, a zaledwie 4 proc. węglowodany. 

Oprócz klasycznej diety ketogenicznej wyróżnia się: 

• dietę MCT (ang. Medium Chain Triglycerides) bogatą w trójglicerydy średniołańcuchowe, zawartość tłuszczów wynosi 73 proc., z czego 30-60 proc. stanowią z średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe MCT.
• zmodyfikowaną dietę Atkinsa (60 proc. tłuszczów, 30 proc. białek, 10 proc. węglowodanów).
• dietę o niskim indeksie glikemicznym (10 proc. węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym poniżej 50, oraz 60 proc. tłuszczów).

Zalety diety ketogenicznej

Dieta ketogeniczna to dieta niskowęglowodanowa oraz wysokotłuszczowa. Czy jadłospis bogaty w mięso i inne tłuszcze, a ubogi w produkty zbożowe i inne produkty o wysokiej zawartości węglowodanów, może przynieść korzyści zdrowotne? Jedynym potwierdzonym naukowo działaniem takiego sposobu żywienia jest redukcja napadów padaczkowych u dzieci z padaczką lekooporną. Okazało się, że dieta ketogenna może zmniejszyć ilość napadów, a u około 10-15 proc. wyeliminować je niemal całkowicie.

Prowadzone są również badania nad zastosowaniem diety keto m.in. u osób otyłych, u których występuje cukrzyca typu 2, wspomagająco u pacjentów ze stwardnieniem zanikowym bocznym, chorobą Parkinsona, Alzheimera czy po udarze. Ze względu na brak jednoznacznych wyników, konieczne są dalsze badania, oceniające wpływ diety ketogenicznej na wybrane aspekty zdrowotne.  

Do potencjalnych korzyści diety keto zalicza się również jej wpływ na redukcję masy ciała. Prawdopodobnie zwiększona podaż tłuszczu przyczynia się do zahamowania apetytu oraz zwiększania całodziennego wydatku energetycznego.  

Wady diety ketogenicznej

Dieta ta wymaga systematycznego monitorowania i ostrożności, dlatego że nawet niewielkie przekroczenie ustalonych proporcji makroskładników w jadłospisie, np. spożywanie zbyt dużej ilości białka czy węglowodanów, może spowodować zahamowanie produkcji ciał ketonowych. U pacjentów z epilepsją napady padaczkowe mogą nasilić się już kilkadziesiąt minut po spożyciu większej ilości węglowodanów.

Warto pamiętać, że dieta ketogenna może być przyczyną m.in. hipoglikemii, odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych, pracy nerek, gospodarki hormonalnej. Mogą jej towarzyszyć takie dolegliwości jak:

• zaparcia (z powodu niskiej zawartości błonnika w diecie),
• biegunki,
• osłabienie,
• rozdrażnienie,
• problemy z koncentracją,
• bóle głowy,
• wypadanie włosów.

Ponadto, u osób stosujących tak restrykcyjną dietę istnieje większe ryzyko niedoborów pokarmów. Częściej też obserwuje się rozwój chorób, takich jak dna moczanowa, osteoporoza, Aby do tego nie dopuścić, warto być pod stałą opieką dietetyka, regularnie wykonywać badania kontrolne m.in. lipidogram, próby wątrobowe, stężenia ciał ketonowych w moczu i krwioobiegu, sprawdzać poziom mikroelementów. 

Dieta ketogeniczna – jak zacząć

Rozpoczęcie diety keto powinno być poprzedzone konsultacją medyczną (z lekarzem i/lub dietetykiem), by wykluczyć przeciwwskazania oraz ocenić szansę na osiągnięcie korzyści zdrowotnych. Po przejściu na dietę wysokotłuszczową nadal należy być pod opieką specjalisty i na bieżąco monitorować stan zdrowia, by w razie potrzeby wdrożyć np. właściwą suplementację. Jeśli samopoczucie pogorszy się, a badania kontrolne wykażą nieprawidłowości, należy niezwłocznie zmodyfikować jadłospis lub zakończyć stosowanie diety.

Jakie badania wykonać na diecie keto?

Monitorowanie stanu zdrowia w trakcie stosowania keto pozwala uniknąć niedoborów witamin i minerałów, m.in. potasu, sodu, magnezu czy witaminy D, kwasu foliowego i innych witamin z grupy B. Pakiet badań wykonywanych na diecie ketogenicznej obejmuje morfologię i inne badania laboratoryjne takie jak: oznaczenie poziomu stężenia glukozy, profil lipidowy, próby wątrobowe, określone składniki mineralne oraz badanie ogólne moczu.  

Badania te wykonuje się w godzinach porannych, będąc na czczo. Można to zrobić w punkcie pobrań, lub też wybrać pakiet badań z dojazdem do domu. Pobrania domowe realizowane są 7 dni w tygodniu i jest to wygodna opcja dla osób, które z różnych powodów nie mogą wykonać badania poza domem. Wyniki dostępne są online, najczęściej już tego samego dnia.

Sprawdź również >> Dieta ketogeniczna - pakiet badań

Co jeść na diecie ketogenicznej?

Dieta keto bazuje na następujących produktach:

• tłuste mięso drobiowe, 
• mięso czerwone, 
• ryby, 
• oleje, 
• orzechy, 
• majonez, 
• śmietana, 
• jaja, 
• sery, 
• warzywa niskoskrobiowe (np. kalafior, brokuły, jarmuż, kapusta). 

Czego natomiast nie jeść na diecie ketogennej? Wykluczone z jadłospisu są słodkie napoje, kukurydza, produkty zbożowe, słodycze, większość owoców i warzywa strączkowe.

Dieta ketogenna – jadłospis

Wyzwaniem w tworzeniu jadłospisu jest odpowiedni dobór produktów i pilnowanie proporcji, aby zapobiec niedoborom składników mineralnych i witamin. Dlatego taki sposób żywienia powinien być konsultowany z dietetykiem, by jadłospis był urozmaicony, a dieta przynosiła oczekiwane rezultaty.

Żeby jednak osiągnąć pożądany efekt terapeutyczny, konstruowanie jadłospisu i przestrzeganie diety  keto musi się odbywać pod kontrolą specjalisty. Lekarze ostrzegają, aby osoby zdrowe nie stosowały bezrefleksyjnie wysokotłuszczowej diety i nie ulegały „modom żywieniowym”, ponieważ ich jadłospis powinien być zbilansowany. Wysoka ilość tłuszczów w codziennej diecie jest niezgodna z zasadami racjonalnego odżywiania, a przy długotrwałym stosowaniu, może znacznie pogorszyć samopoczucie i stan zdrowia.

Warto wspomnieć, że na rynku nie brakuje gotowych preparatów żywieniowych do stosowania w diecie keto. Pomocne mogą być również specjalne aplikacje, które pomagają w układaniu i przestrzeganiu tej diety.

Dieta ketogeniczna — przeciwwskazania

Dieta keto jest obciążająca dla organizmu, dlatego specjalista powinien ocenić zasadność jej stosowania oraz czy stan zdrowia pacjenta pozwala na jej wdrożenie, a nie zawsze jest to możliwe. Zapalenie trzustki, kamica dróg żółciowych, choroby wątroby i nerek, różnego rodzaju zaburzenia metaboliczne, dziedziczna hiperlipidemia, hipoglikemia o niejasnych przyczynach i niekiedy cukrzyca — również wykluczają keto żywienie.

Stosowanie diety keto nie jest zalecane także na etapie planowania ciąży, podczas ciąży czy karmienia piersią. W okresie tym jest duże zapotrzebowanie na tak ważny dla rozwoju dziecka kwas foliowy oraz inne witaminy i składniki mineralne, których restrykcyjne diety mogą powodować niedobór.

Źródła:

https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/dieta-ketogenna

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10536552/

https://www.acc.org/About-ACC/Press-Releases/2023/03/05/15/07/Keto-Like-Diet-May-Be-Linked-to-Higher-Risk

https://www.acc.org/Latest-in-Cardiology/Articles/2023/03/01/22/45/Sun-1215pm-kctogenic-acc-2023

https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/healthy-weight/diet-reviews/ketogenic-diet/

https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=55956&language=pl

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499830/

https://postepybiochemii.ptbioch.edu.pl/index.php/PB/article/view/342/662

Magdalena Dudzińska, Dieta Ketogenna, Warszawa 2015, PZWL