Co zrobić po ugryzieniu przez kleszcza? Najważniejsze informacje.

Ugryzienia kleszczy mogą prowadzić do poważnych chorób, takich jak borelioza czy kleszczowe zapalenie mózgu. Ich ukłucia często pozostają niezauważone, co zwiększa ryzyko przeniesienia patogenów. Dlatego tak ważne jest, by wiedzieć, jak prawidłowo postępować po kontakcie z tymi pajęczakami.

Ukąszenie kleszcza a choroby odkleszczowe 

Kleszcze to pasożyty zewnętrzne, które funkcjonują dzięki żywicielom takim jak np. człowiek. Na terenie Polski gatunek, który najczęściej atakuje ludzi, nosi nazwę kleszcza pospolitego. Pajęczaki najczęściej wszczepiają się w skórę człowieka podczas spacerów, w miejscach często uczęszczanych przez ludzi. Spadają z nisko umiejscowionych liści młodych drzew, krzewów bądź wysokiej trawy. Lubią przebywać w miejscach wilgotnych i najbardziej aktywne są od okresu wiosny do wczesnej jesieni.

Kleszcz dzięki swojej ślinie o właściwościach znieczulających, wszczepia się  w skórę niezauważony. W związku z tym wiele osób zauważa kleszcza dopiero po 2-3 dniach, kiedy miejsce ukąszenia zaczyna swędzieć, a kleszcz powiększa się z powodu nagromadzonej krwi, stając się bardziej widoczny.

Jeśli zauważymy kleszcza, należy go usunąć jak najszybciej. Ryzyko zakażenia boreliozą znacznie wzrasta po 24 godzinach od ukąszenia, dlatego należy po każdym spacerze, niezależnie od pory roku, dokładnie obejrzeć ciało, szczególnie po przebywaniu w miejscach takich jak lasy. Kleszcze mogą być aktywne wiosną, latem, jesienią, a nawet w łagodnych zimach. W miejscu ukłucia przez kleszcza standardowo pojawić się może zaczerwienienie, ból oraz świąd.

Czy każdy kleszcz przenosi choroby?

Nie każdy kleszcz jest nosicielem chorób odkleszczowych. Należy jednak podkreślić, iż tendencja zachorowań w Polsce na choroby odkleszczowe z roku na rok rośnie.

Zakażenie boreliozą

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez krętki z grupy Borrelia burgdorferi. W pierwszym stadium choroby może wystąpić charakterystyczna zmiana skórna zwana rumieniem wędrującym.

Ujawnia się zwykle po 3 do 30, a nawet do 60 dni od ugryzienia przez kleszcza. Rumień ten ma wygląd tarczy strzelniczej o średnicy przekraczającej 5 cm, z czerwoną plamką, która stopniowo się powiększa, tworząc centralne przejaśnienie pośrodku.

Inne objawy zakażenia boreliozą to:

• zmęczenie,
• gorączka,
• bóle mięśni i stawów,
• bóle głowy,
• sztywność karku,
• uczucie rozbicia.

W dalszym rozwoju choroby w wyniku rozprzestrzenienia się krętków w organizmie może dojść do zajęcia układów np. krwionośnego, nerwowego, kostnego.

Powikłania obejmują:

• niedowład kończyn,
• porażenie nerwu twarzowego,
• zapalenie nerwów obwodowych,
• zapalenie stawów,
• przewlekłe zanikowe zapalenie skóry.

Leczenie boreliozy polega na antybiotykoterapii, która jeśli zostanie szybko rozpoczęta, cechuje się wysoką skutecznością i znacząco zmniejsza ryzyko powikłań. Wybór antybiotyku i czas jego stosowania zależy od postaci choroby i rodzaju preparatu. Nie zaleca się antybiotykoterapii w przypadku niewystępowania objawów. Standardowo leczenie przy rumieniu wędrującym trwa od 14 do 28 dni. W przeciwieństwie do kleszczowego zapalenia mózgu nie ma szczepionki na boreliozę. W razie wystąpienia rumienia wędrującego lub innych niepokojących objawów należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Kleszczowe zapalenie mózgu

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa należącego do rodziny Flaviviridaet, przenoszonego przede wszystkim przez zakażone kleszcze. Zarazić można się także podczas spożywania niepasteryzowanego koziego, owczego lub krowiego mleka.

Pierwsze objawy zakażenia KZM pojawiają się 7-14 dni po ukłuciu przez zakażonego kleszcza. Choroba przebiega zwykle dwufazowo. W pierwszej fazie występują objawy grypopodobne, takie jak:

• gorączka,
• bóle głowy,
• bóle mięśni
• osłabienie,
• nudności,
• wymioty,
• objawy nieżytu górnych dróg oddechowych.

W drugiej fazie pojawiają się objawy neurologiczne. Faza ta jest poprzedzona chwilową pozorną poprawą samopoczucia, a zaraz po niej następuje znaczne pogorszenie.

Dochodzi do nasilenia objawów oraz pojawienia się nowych, m.in.:

• zawrotów głowy,
• sztywności karku,
• utraty przytomności,
• wysokiej gorączki do 40 st. C.
• zaburzeń świadomości,
• rozdrażnienia,
• nadwrażliwości na bodźce,
• porażenia nerwów, niedowładu,
• zaburzeń czucia, mowy i połykania, 
• śpiączki.

Obecnie nie ma leku przeciwwirusowego, a leczenie jest tylko objawowe. Zwykle objawy ustępują po 14 dniach, jednak u osób starszych lub z osłabionym układem odpornościowym mogą utrzymywać się dłużej.

Śmiertelność z powodu kleszczowego zapalenia mózgu wynosi średnio 1% i dotyczy głównie osób w podeszłym wieku z chorobami współistniejącymi. Przechorowanie zapalenia mózgu w 25-45% przypadków prowadzi do powikłań, takich jak bóle głowy, porażenia kończyn, zaburzenia procesów poznawczych oraz problemy z koncentracją, które mogą utrzymywać się od roku do nawet 5 lat.

Obecnie w Polsce dostępne są dwie szczepionki o wysokiej skuteczności, przekraczającej 95% po podaniu pełnego cyklu trzech dawek.

Ryzyko zakażenia chorobami

Zgodnie z danymi epidemiologicznymi Zakładu Epidemiologii i Chorób Zakaźnychi Nadzoru Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego, na terenie Polski w 2023 r. na boreliozę zachorowało 25 244 tysiące osób. To o 7875 więcej przypadków w porównaniu do roku 2022, w którym odnotowano 17 369 przypadków.

W Polsce borelioza jest najczęstszą chorobą odkleszczową. Szacuje się, iż około 10-12% zdrowej populacji ma dodatni wynik serologiczny (obecność przeciwciał przeciwko krętkom z rodzaju Borrelia). Kleszczowym zapaleniem mózgu w 2023 r. zakaziło się 659 osób. W 2022 roku było to 446.

W ciągu ostatnich lat obserwuje się wzrost zachorowań na choroby odkleszczowe. Za przyczynę uznaje się ocieplenie klimatu, co wpływa na rozprzestrzenianie się kleszczy na nowe obszary, zwiększenie liczebności oraz długości żerowania kleszczy. 

Co zrobić po ugryzieniu kleszcza?

Po ukłuciu przez pasożyta zaleca się usunąć go jak najszybciej. Prawdopodobieństwo zakażenia boreliozą rośnie wraz z czasem utrzymywania się żerującego kleszcza w skórze. 

W aptekach można zakupić specjalny zestaw z przyrządami do bezpiecznego usunięcia pajęczaka. Sprzęt umożliwia uchwycenie pasożyta blisko skóry. Po usunięciu kleszcza należy umyć i zdezynfekować miejsce ukłucia na skórze. W sytuacji, gdy podczas usunięcia część (np. aparat gębowy) pozostanie w skórze, należy miejsce regularnie dezynfekować. Pozostawione fragmenty pod skórą nie zwiększają ryzyka zakażenia, wypadną samoistnie.

Jak wyciągnąć kleszcza?

Usunięcie kleszcza jest prostym, nieinwazyjnym zabiegiem, który można wykonać samodzielnie. Warto zaopatrzyć się w aptece w specjalne zestawy narzędzi, takie jak pęseta, lasso, kleszczołapki, kleszczkarta czy pompki do usuwania kleszczy, które często zawierają również instrukcję obsługi.

Należy uchwycić kleszcza jak najbliżej skóry, a następnie delikatnie, bez skręcania, wyciągnąć go prostym ruchem do góry. Po usunięciu pasożyta warto obserwować ślad po kleszczu i w razie pojawienia się niepokojących objawów, które mogą wystąpić po kilku tygodniach, skonsultować się z lekarzem.

Zobacz więcej: Jak usunąć kleszcza | Infografika

Ugryzienie przez kleszcza - czego nie robić?

Warto pamiętać, aby kleszcza:

• nie wykręcać  (dodatkowe manewry i manipulacje przy miejscu ugryzienia z kolei zwiększają ryzyko zakażenia),
• nie wyciskać,
• nie smarować kremami, maścią lub alkoholem (takie czynności zwiększą
• produkcję śluzu i wymiocin, które kleszcz produkuje),
• nie usuwać igłą,
• nie przypalać.

Jak wygląda ślad po ugryzieniu kleszcza?

Kleszcze zagnieżdżają się najczęściej w miejscach, gdzie skóra jest cienka i wilgotna. Najczęściej są to: pachy, zgięcia ramion, miejsce między palcami, uszy lub głowa. Po wyrwaniu kleszcza rana jest wielkości głowy od szpilki. Może być lekko zaczerwieniona. Niekiedy po usunięciu w miejscu ukłucia może pozostać aparat gębowy kleszcza, jednak nie zwiększa to ryzyka zakażenia.

Czy po ukąszeniu kleszcza trzeba iść do lekarza?

W sytuacji, gdy po usunięciu kleszcza nie ma żadnych niepokojących objawów skórnych lub neurologicznych, nie trzeba konsultować się z lekarzem. Należy obserwować, czy w miejscu ukłucia nie pojawia się charakterystyczny rumień wędrujący. 

Po ugryzieniu przez kleszcza należy skonsultować się z lekarzem w następujących sytuacjach:

• Pojawienie się nagłych objawów, takich jak gorączka, nudności, wymioty, bóle głowy, objawy neurologiczne (mrowienie twarzy, drętwienie kończyn, zaburzenia czucia).
• Wystąpienie dużego obrzęku w miejscu ukąszenia lub wokół miejsca usunięcia kleszcza.

Źródła

https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/nie-lekcewaz-ukaszenia-kleszcza,8389.html

https://akademia.kalisz.pl/wp-content/uploads/2021/07/borelioza.pdf

https://www.gov.pl/web/gis/borelioza

https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/KleszczoweZapalenieMozgu-raport-PZH_2021.pdf

https://www.old.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/INF_23_12B.pdf