Nietolerancja laktozy — przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest laktoza?

Co to jest laktoza? To nic innego jak jeden ze składników mleka, który zaliczany jest do grupy węglowodanów. Związek ten w porównaniu do innych popularnych cukrów (np. glukozy lub sacharozy) jest znacznie mniej słodki. Występuje przede wszystkim w krowim mleku, gdzie stanowi do 8 proc. jego zawartości. Laktoza ulega rozkładowi na cukry proste w obrębie jelita cienkiego przy pomocy enzymu zwanego laktazą.

W jakich produktach jest laktoza?

Nie tylko mleko stanowi bogate źródło laktozy. Okazuje się, że laktoza znajduje się w wielu innych produktach mlecznych, w tym:

• lodach,
• kefirze,
• maślance,
• białych serach (twarogowych),
• jogurcie naturalnym,
• śmietanie oraz śmietance,
• serkach wiejskich i homogenizowanych.

Laktoza stanowi bardzo częsty dodatek do produktów leczniczych i suplementów diety (zwłaszcza odżywek białkowych). Branża farmaceutyczna wykorzystuje ją w roli wypełniacza podczas produkcji niektórych preparatów znajdujących się na aptecznych półkach.

Przyczyny nietolerancji laktozy

Nietolerancja laktozy jest uwarunkowana brakiem lub niedostateczną aktywnością enzymu – laktazy, niezbędnej do rozkładu cukru mlecznego. 

Wyróżnia się trzy główne typy nietolerancji laktozy:

• pierwotną — spowodowaną spadkiem aktywności laktazy, który następuje wraz z wiekiem (występuje najczęściej), 
• wtórną — będącą skutkiem uszkodzenia części kosmków jelitowych,
• wrodzoną — charakteryzującą się brakiem zdolności organizmu do wytwarzania laktazy (występuje najrzadziej).

Nietolerancja laktozy pierwotna

Jest najczęściej występującym typem nietolerancji laktozy. Ma ona podłoże genetyczne. Przyczyną choroby są polimorfizmy (różnice w kodzie DNA populacji) genu LCT kodującego enzym laktazę.

Większość ludzi posiada warianty genu odpowiedzialne za prawidłową aktywność laktazy przez całe życie. U około jednej trzeciej osób występuje uwarunkowana genetycznie skłonność do nietolerancji laktozy.

Nietolerancja laktozy pojawia się w wyniku stopniowego zmniejszenia aktywności tego enzymu wraz z wiekiem (tzw. hipolaktazja dorosłych).

Nietolerancja laktozy wrodzona

Najrzadziej występująca, która charakteryzuje się całkowitym brakiem zdolności organizmu do wytwarzania laktazy. Podłożem nietolerancji laktozy może być również wrodzony niedobór laktazy (mówi się wówczas o alaktazji).

Alaktazja diagnozowana jest u niemowląt i wynika z uwarunkowanego genetycznie defektu metabolicznego. 

Nietolerancja laktozy wtórna

Stanowi zazwyczaj powikłanie przewlekłego uszkodzenia kosmków jelitowych w wyniku np. ostrych zakażeń żołądkowo-jelitowych, niektórych alergii pokarmowych, celiakii, nadmiernego spożycia alkoholu, a także postępowania terapeutycznego (m.in. niektóre leki, radio- i chemioterapia).

Niedobór laktazy uniemożliwia prawidłowy metabolizm dwucukru, co prowadzi do pojawienia się charakterystycznych objawów i zwykle skutkuje czasową lub trwałą eliminacją produktów bogatych w laktozę z diety.

Objawy nietolerancji laktozy

Brak możliwości rozkładu laktozy przez organizm skutkuje jej akumulacją w świetle jelita. Bakterie zasiedlające przewód pokarmowy wykorzystują dostępny cukier jako pożywkę – rozkładają go (w procesie fermentacji). Skutkiem tej reakcji są liczne dolegliwości.

Objawy nietolerancji to m.in.:

• wzdęcia,
• biegunki,
• uczucia przelewania się w jelitach,
• uczucie pełności,
• ból brzucha,
• wymioty,
• nudności, 
• gromadzenie gazów w jelitach,
• mogą pojawiać się także zmiany skórne, takie jak pokrzywka lub atopowe zapalenie skóry.

Pierwsze objawy dyskomfortu i bolesności jelit mogą pojawić się już po kilkunastu minutach od spożycia produktów zawierających laktozę i trwać nawet do kilku godzin. Intensywność objawów zależy od ilości spożytej laktozy, ale również od indywidualnej aktywności laktazy (enzymu odpowiedzialnego za rozkład laktozy), składu mikroflory jelitowej oraz czasu, w jakim pokarm jest uwalniany z żołądka.

Nietolerancja laktozy u niemowląt i dzieci

Nietolerancja laktozy występuje nie tylko u dorosłych, ale również u niemowląt i małych dzieci. Najczęściej objawia się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi. Pojawiają się m.in. wzdęcia, ból brzucha, nudności i wymioty oraz przewlekłe biegunki, których konsekwencją może być odwodnienie organizmu. 

U dzieci nietolerancja laktozy może objawiać się również obecnością zmian skórnych, przyjmujących postać wysypki, pokrzywki czy atopowego zapalenia skóry. Zwykle, zmiany te pojawiają się w krótkim czasie po spożyciu produktu zawierającego laktozę.

Nietolerancja laktozy u dorosłych 

Nieprawidłowa tolerancja laktozy u osób dorosłych powoduje najczęściej wystąpienie szeregu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pacjenci skarżą się przede wszystkim na ból brzucha, przewlekłe biegunki, wzdęcia, nudności i wymioty oraz uczucie przelewania w jelitach.

Badania na nietolerancję laktozy

Podejrzenie nietolerancji laktozy musi zostać potwierdzone przez lekarza. W diagnostyce wykorzystuje się różnego typu badania, które pozwalają jednoznacznie potwierdzić lub wykluczyć nadwrażliwość.

W celu rozpoznania nietolerancji laktozy wykonuje się:

• wodorowy test oddechowy, czyli test stężenia wodoru w wydychanym powietrzu po podaniu laktozy,
• test doustnego obciążenia laktozą,
• badanie pH stolca,
• endoskopię jelita cienkiego, 
• test nietolerancji laktozy.

Wodorowe testy oddechowe

Najczęściej stosowanymi testami wykorzystywanymi w diagnostyce nietolerancji laktozy są wodorowe testy oddechowe. Badanie to polega na kilkukrotnym oznaczeniu stężenia wodoru w wydychanym powietrzy po uprzednim spożyciu roztworu laktozy. Aby jednak uzyskać wiarygodny wynik, wymagane jest odpowiednie przygotowanie do badania, polegające m.in. na stosowaniu się do zaleceń dietetycznych, zaprzestaniu przyjmowania niektórych leków w określonym czasie (np. antybiotyki, leki przeczyszczające) czy rezygnacji z palenia tytoniu.

Sprawdź badanie >> Wodorowy test oddechowy po obciążeniu laktozą

Test doustnego obciążenia laktozą

Kolejnym badaniem pozwalającym stwierdzić czy osoba zmaga się z nietolerancją laktozy, jest doustny test tolerancji laktozy. Polega na pomiarze we krwi stężenia glukozy, która powstaje w wyniku hydrolizy dwucukru.

Badanie pH stolca

Niestrawiona laktozą trafia w niezmienionej formie do jelita grubego, gdzie odpowiada za namnażanie bakterii, co wpływa na zakwaszenie stolca. Dlatego też analiza jego pH również może przyczynić się do postawienia właściwej diagnozy.

Próba eliminacyjna

Nietolerancję można również rozpoznać poprzez przeprowadzenie próby eliminacyjnej. Polega ona na wyłączeniu z diety, na okres dwóch tygodni, produktów zawierających laktozę. Bardzo ważne, aby podczas próby pacjent wyjątkowo dokładnie podchodził do zaleceń i obserwował reakcję swojego organizmu. Jeśli objawy ustąpią, a po ponownym włączeniu do diety pojawia się, świadczy to o tym, że pacjent zmaga się z nietolerancją laktozy.

Test na nietolerancję laktozy

W celach diagnostycznych nietolerancji laktozy wykorzystuje się również testy genetyczne oparte na analizie sekwencji DNA, polegające na analizowaniu polimorfizmów genu LCT, który warunkuje tolerancję bądź nietolerancję laktozy.

Badanie może być wykonane jeszcze przed wizytą lekarską i pozwoli na potwierdzenie lub wykluczenie wrodzonych predyspozycji genetycznych do nietolerancji laktozy. Ewentualne potwierdzenie czynnika genetycznego umożliwi znaczne zawężenie dalszej diagnostyki i szybsze wdrożenie leczenia, diety oraz właściwej profilaktyki.

Sprawdź badanie >> Test na nietolerancję laktozy

Endoskopia jelita cienkiego

Ostatnim z wykorzystywanych badań jest pomiar aktywności enzymu laktazy w jelicie czczym, poprzedzony biopsją endoskopową fragmentów błony śluzowej jelita cienkiego. Endoskopia jelita cienkiego ze względu na inwazyjność i koszty nie jest wykonywana rutynowo.

Nietolerancja laktozy — dieta i leczenie

Najczęściej stosowaną strategią w leczeniu nietolerancji laktozy jest wykluczenie laktozy z diety. Leczenie polega również na przyjmowaniu laktazy w formie specjalnych tabletek, które powinny być wprowadzane przez lekarza po uprzednim zapoznaniu się z historią pacjenta. To doskonałe rozwiązanie dla osób, które mają trudności z przestrzeganiem zaleceń dietetycznych lub wybierają się np. na uroczystość rodzinną i wiedzą, że nie będą mogły uniknąć produktów zawierających laktozę. Dzięki przyjmowaniu laktazy, laktoza zostanie prawidłowo strawiona i nie wystąpią objawy, takie jak np. ból brzucha czy zaburzenia pracy jelit. 

Punktem wyjścia powinna być jednak konsultacja lekarska. Wskazane może być wykonanie badań diagnostycznych dla potwierdzenia lub wykluczenia obecności ewentualnej nietolerancji.