Szkarlatyna (płonica) - jakie są objawy, przyczyny i leczenie

Szkarlatyna to jedna z najczęściej występujących chorób zakaźnych wieku dziecięcego. W dawnych czasach śmiertelna dziś stosunkowo niegroźna, chociaż wciąż wymagająca szybkiego rozpoznania w celu uniknięcia ewentualnych powikłań. Jest chorobą ogólnoustrojową, powstałą w wyniku zakażenia paciorkowcami grupy A.

Co to jest szkarlatyna i czy jest zaraźliwa?

Szkarlatyna jest chorobą wysoce zakaźną. Jest to drobna, czerwona wysypka, która pojawia się na policzkach, obejmuje także tułów i kończyny a najbardziej widoczna jest na klatce piersiowej, plecach, pośladkach i w pachwinach. Choroba może dotknąć osoby w różnym wieku, najczęściej chorują jednak dzieci z przedziału wiekowego od 3 do 8 lat.

Głównym źródłem zakażenia jest chory na płonicę, anginę lub bezobjawowy nosiciel S. pyogenes. Zakażenie odbywa się zazwyczaj drogą kropelkową lub poprzez kontakt z przedmiotem, z którego chory korzystał. W rzadkich przypadkach można zakazić się przez kontakt ze skórnymi zmianami chorobowymi. Okres wylęgania się choroby wynosi zazwyczaj od 2 do 5 dni.

W 2017 roku w Polsce odnotowano ponad 13,7 tys. zachorowań na szkarlatynę.

Nie ma szczepionki na szkarlatynę. Możemy częściowo zmniejszyć ryzyko choroby, stawiając na profilaktykę i o ile to możliwe – unikanie źródeł zakażenia.

Jakie są pierwsze objawy szkarlatyny?

• Wysoka gorączka – to zazwyczaj pierwszy objaw wskazujący na wstępny etap choroby. Temperatura ciała może dochodzić nawet do 40°C.
• Ból gardła – gardło jest silnie zaczerwienione (szkarłatne). Możliwe jest także powiększenie szyjnych węzłów chłonnych oraz migdałków.
• Wysypka – pojawia się zazwyczaj w drugiej dobie choroby (średnio po 12.-36. godzinach). Ma formę drobnoplamistą, może przypominać lekkie oparzenie słoneczne i powodować swędzenie. W dotyku jest szorstka i blednie pod wpływem lekkiego nacisku. Początkowo pojawia się w okolicy tułowia, a następnie obejmuje swym zasięgiem resztę ciała, jest też widoczna w okolicach pachwin i na pośladkach. Na skutek nadmiernej łamliwości naczyń krwionośnych, na zgięciach fałd skórnych (np. w pachwinach), mogą pojawić się drobne wybroczyny, układające się liniowo (tzw. linie Pastii). Charakterystyczne dla płonicy jest stopniowe – następujące po ok. 7. dniach – złuszczanie się obszarów skóry, dotkniętych wysypką.
• Rumień na twarzy – w drugiej dobie choroby na twarzy chorego pojawia się drobnoplamista, czerwona lub różowa wysypka, najbardziej widoczna na policzkach (rumień). Skóra wokół ust i w okolicy nosa (trójkąt Fiłatowa) pozostaje blada. Wysypka jest drobna, kropki mają wielkość główki od szpilki, a skóra może wyglądać jak po odciśnięciu drucianej szczotki.
• Wygląd języka – początkowo na języku pojawia się biały nalot, po ok. 2.-3. dniach język nabiera intensywnego, czerwonego (malinowego) koloru.
• Ból brzucha, dreszcze, wymioty, biegunka – to wybrane objawy, mogące towarzyszyć wysokiej gorączce.

Szkarlatyna u dorosłych występuje rzadziej niż w przypadku dzieci, a jej wstępne objawy bywają często mylone m.in. z objawami grypy lub anginy. Gorączka, ból gardła, ból brzucha to – podobnie jak w przypadku zakażeń u dzieci – pierwsze objawy szkarlatyny u dorosłych. Migdały mogą być powiększone a gardło i język mocno zaczerwienione. W kolejnym etapie choroby pojawia się wysypka.

Objawy szkarlatyny u dorosłych mogą mieć ostry przebieg i skutkować groźnymi powikłaniami (patrz: szkarlatyna powikłania), stąd konieczność możliwie szybkiej diagnostyki i wdrożenia leczenia penicyliną (lub jej zamiennikiem w przypadku osób uczulonych na penicylinę).

Na szkarlatynę, poza absolutnymi wyjątkami, nie chorują niemowlęta, zwykle dotyczy to dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Mimo tego należy zwracać uwagę na wszelkie, podejrzane objawy, mogące wskazywać na pojawienie się choroby. Wysoka, nagła gorączka, osłabienie i pojawienie się dowolnego rodzaju wysypki to objawy, które zawsze wymagają możliwie szybkiej konsultacji lekarskiej.

Jak długo leczy się szkarlatynę?

Szkarlatynę leczy się preparatami penicyliny, a standardowy czas terapii wynosi 10 dni. W podanym okresie nie można samodzielnie przerwać leczenia ani modyfikować przyjmowanej dawki leku (należy go przyjmować regularnie, w ściśle określonych godzinach). Głównym celem leczenia jest wstrzymanie wytwarzania toksyn przez szczepy bakterii. Szybkie wdrożenie leczenia zapobiegnie ewentualnym powikłaniom i sprawi, że chory nie będzie zarażał najbliższego otoczenia. Chorym podaje się także leki przeciwgorączkowe.

W większości przypadków leczenie może odbywać się w warunkach domowych. Dziecko powinno pozostać w łóżku i przyjmować dużą ilość płynów. Leczenie szpitalne jest konieczne w razie ciężkiego przebiegu zachorowania i pojawienia się powikłań.

Czy szkarlatyna jest groźna dla kobiet w ciąży?

Jeśli zakażenie nastąpiło w czasie ciąży i pojawiły się pierwsze objawy, konieczna będzie konsultacja lekarska i wybór bezpiecznej metody leczenia. Co istotne, terapia nie zagraża bezpośrednio płodowi, a leczenie należy wdrożyć m.in. w celu uniknięcia groźnych powikłań. 

Powikłania po szkarlatynie

Powikłania po przechorowaniu zdarzają się rzadko. Możliwe następstwa niewyleczonej lub zbyt krótko leczonej szkarlatyny to:

• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie węzłów chłonnych,
• ropień okołomigdałkowy,
• stany zapalne nerek, stawów lub zatok,
• gorączka reumatyczna,
• bardzo rzadko występujące zapalenie płuc, zapalenie wsierdzia, zapalenie wątroby, zapalenie opon mózgowych.

W celu uniknięcia powikłań należy bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarza. Standardowa terapia antybiotykiem trwa zazwyczaj 10 dni i nie może być przerwana. Powikłania mogą być też skutkiem zbyt późnego rozpoznania choroby lub mylnego rozpoznania objawów i rezygnacji z konsultacji lekarskiej (szczególnie w przypadku osób dorosłych). Zachorowanie na szkarlatynę nie daje dożywotniej odporności. Możemy zachorować nawet do trzech razy (ze względu na istnienie trzech, różniących się typów toksyn).

Zapobieganie szkarlatynie ogranicza się do profilaktyki i unikania kontaktu z chorym – co nie zawsze jest możliwe. Chorego należy odizolować przez pierwsze 24 godziny po podaniu antybiotyku. Konieczne jest zachowanie podstawowych zasad higieny. Należy możliwie często myć i dezynfekować ręce. W miarę możliwości staramy się unikać kontaktu z chorym, zwłaszcza w początkowej fazie choroby. Dzieci nie powinny w tym czasie uczęszczać do szkoły. Szczególne środki ostrożności należy zastosować w dużych skupiskach dziecięcych (szkoły, żłobki, kluby zajęć), w których odnotowano przypadki choroby.