Anemia – objawy, przyczyny i leczenie

Anemia, nazywana również niedokrwistością to stan patologiczny, w którym liczba czerwonych krwinek (erytrocytów) lub ilość zawartej w nich hemoglobiny nie wystarczają do właściwego utlenowania tkanek. Grupami najbardziej narażonymi na niedokrwistość są kobiety w wieku rozrodczym, w tym w ciąży, osoby starsze i przewlekle chore. Niektóre typy anemii są dziedziczne. Wyodrębniono wiele typów niedokrwistości, które różnią się przyczynami i metodami terapii. Najczęściej występuje – stosunkowo łatwa do leczenia – anemia spowodowana niedoborem żelaza.

Anemia co to jest?

Anemia (niedokrwistość) jest najczęstszym zaburzeniem krwi. Rozwija się z powodu zbyt małej liczby czerwonych krwinek (erytrocytów) lub niedostatecznej ilości zawartej w nich hemoglobiny.

Hemoglobina to białko, które wchodzi w skład czerwonych krwinek. Jej rolą jest m.in. wiązanie tlenu w płucach i przekazywanie go do tkanek w całym ciele. Tak więc, jeśli mamy za mało erytrocytów lub zawierają one zbyt mało hemoglobiny, nasze narządy nie otrzymują tlenu w ilości potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania.

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niedokrwistość to stężenie hemoglobiny poniżej:

• 11 g/dl u dzieci w wieku od 6 miesięcy do 6 lat
• 12 g/dl u dzieci 6–14-letnich
• 13 g/dl u mężczyzn
• 12 g/dl u kobiet
• 11 g/dl u kobiet w ciąży.

Jakie mogą być przyczyny anemii?

Produkcja czerwonych krwinek odbywa się w szpiku kostnym. Pod wpływem wielu różnych czynników (deficyt żelaza czy witamin krwiotwórczych, choroba, obciążenie dziedziczne i inne) może dochodzić do nieprawidłowości w tym procesie, np. niedobór żelaza w organizmie sprawia, że w szpiku kostnym wytwarzana jest zbyt mała liczba czerwonych krwinek, mają one zbyt mały rozmiar i zawierają za mało hemoglobiny.

 

Kto jest narażony na anemię?

Jedną z grup najbardziej narażonych na niedokrwistość są kobiety w wieku rozrodczym. Przyczyną anemii może być bowiem nadmierna utrata krwi związana z intensywnymi miesiączkami. Anemia często występuje również podczas ciąży.

Kolejnymi grupami ryzyka są osoby starsze oraz chorujące przewlekle, np. na reumatoidalne zapalenie stawów lub inne schorzenia autoimmunologiczne (takie, w których układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki), choroby nerek, wątroby czy tarczycy, nieswoiste zapalenie jelit oraz na nowotwory. Niektóre typy anemii mogą być dziedziczne.

Anemia objawy

• łatwe męczenie się,
• utrata energii,
• osłabienie,
• szybkie bicie serca, zwłaszcza przy wysiłku fizycznym,
• duszności,
• bóle głowy,
• zawroty głowy,
• trudności z koncentracją i uwagą,
• bladość skóry,
• kurcze nóg,
• uczucie zimna,
• podatność na infekcje.

Inne objawy są związane z poszczególnymi typami niedokrwistości. I tak np. konsekwencją anemii spowodowanej niedoborem żelaza może być wypadanie włosów, suchość skóry, pojawienie się podłużnych rowków i prążków na paznokciach oraz – częste u dzieci – tzw. łaknienie spaczone, czyli apetyt na niejadalne produkty, np. krochmal, glinę, lód, kredę czy surowy ryż.

Objawy anemii mogą być różne. Zależą m.in. od jej rodzaju, ciężkości czy leżącego u jej podłoża problemu zdrowotnego. Istnieją jednak pewne objawy, które są wspólne dla wielu typów niedokrwistości.

Anemia diagnoza

Diagnoza anemii polega na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz badaniach diagnostycznych. Mogą to być m.in.:

• morfologia krwi, która określa m.in. liczbę i wielkość erytrocytów oraz zawartość hemoglobiny w czerwonych krwinkach (w części przypadków wyniki morfologii i wywiadu z pacjentem wystarczają lekarzowi do postawienia diagnozy);
• OB (odczyn opadania czerwonych krwinek);
• badanie żelaza we krwi i badanie ferrytyny w surowicy (badania stanu gospodarki żelazem);
• stężenie witaminy B₁₂ i kwasu foliowego, które są niezbędne do produkcji czerwonych krwinek;
• liczba retikulocytów, bilirubina i inne testy krwi oraz moczu, które pozwalają na określenie jak szybko tworzą się i rozpadają czerwone krwinki;
• inne badania krwi pozwalające na wykrycie rzadszych przyczyn niedokrwistości;
• badanie kału na krew utajoną.

Rodzaje anemii

Wyróżnia się ponad 400 rodzajów anemii. Biorąc pod uwagę przyczyny, można wydzielić następujące rodzaje niedokrwistości:

• anemia spowodowana utratą krwi: do nadmiernej utraty krwi może dojść nagle (np. w wyniku wypadku) lub stopniowo (np. w wyniku obfitego miesiączkowania lub krwawienia spowodowanego chorobami żołądka i jelit czy długotrwałym stosowaniem leków z grupy tzw. niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak kwas acetylosalicylowy lub ibuprofen);
• anemia spowodowana obniżoną produkcją erytrocytów lub produkcją nieprawidłowych czerwonych krwinek: do niedokrwistości tego typu może dochodzić w wyniku niedoborów żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B₁₂, w przypadku niewydolności szpiku oraz w przebiegu chorób innych tkanek i narządów, które pośrednio wpływają na proces powstawania czerwonych krwinek (np. cukrzyca, choroba nerek, niedoczynność tarczycy, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń);
• anemia spowodowana zwiększonym rozpadem czerwonych krwinek: ta tzw. anemia hemolityczna najczęściej związana jest z wadami budowy erytrocytów, w tym uwarunkowanymi genetycznie (np. anemia sierpowata czy talasemia) i nabytymi.

Anemia mikrocytarna

Anemia mikrocytarna to typ niedokrwistości, w którym w organizmie jest za mała liczba erytrocytów i są one mniejsze niż u osób zdrowych. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości mikrocytarnej jest niedobór żelaza. Do deficytów tego pierwiastka w organizmie może prowadzić kilka różnych czynników, m.in.

• niedostatek żelaza w diecie, 
• nadmierna utrata żelaza wraz krwią (w wyniku np. obfitych krwawień miesięcznych czy występujących w związku z chorobami żołądka i jelit), 
• zbyt niskie wchłanianie tego pierwiastka (np. z powodu celiakii czy infekcji bakterią Helicobacter pylori), 
• ciąża.

Żelazo na czczo - surowica Żelazo to jeden z kluczowych składników mineralnych. Sprawdź jego stężenie we krwi. Kup badanie >>	Profil Anemia W pakiecie: morfologia krwi, badanie OB, żelazo na czczo, ferrytyna, witamina B12 Kup badanie >>	Kwas foliowy Pomiar stężenia kwasu foliowego wykorzystywany jest do anemii. Kup badanie >>

Objawy anemii mikrocytarnej

• zmęczenie 
• osłabienie, 
• zmniejszenie apetytu, 
• bóle głowy, 
• spadek formy fizycznej i intelektualnej, 
• trudności z koncentracją, 
• bladość skóry, 
• uczucie zimna 
• wypadanie włosów.

W terapii anemii mikrocytarnej wykorzystuje się suplementy żelaza, jak również leki na chorobę, która doprowadziła do niedoboru (jeśli taka istnieje). Znaczenie ma także stosowanie diety bogatej w ten pierwiastek.

Dieta przy anemii mikrocytarnej

Do produktów o wysokiej zawartości żelaza należą: mięso, ryby, owoce morza, jajka, kasza jaglana, pestki dyni, orzechy, nasiona roślin strączkowych, natka pietruszki i zielone warzywa liściaste. 

Wprowadzając do diety produkty z żelazem, trzeba jednak pamiętać, że ten pierwiastek jest jednym z najsłabiej wchłanianych przez nasz organizm. Przeciętnie zdrowy człowiek jest w stanie przyswoić 10-15 proc. spożywanego żelaza. Lepiej wchłania się tzw. żelazo hemowe, zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego, a gorzej – tzw. niehemowe z produktów roślinnych.

Aby zwiększyć absorpcję tego drugiego, należy spożywać go w połączeniu z produktami bogatymi w witaminę C, czyli np. z papryką, cytrusami, truskawkami, brokułami, pomidorami czy ziemniakami. Natomiast czerwone wino, mleko, kawa, herbata i otręby zmniejszają przyswajanie żelaza.

Stosując powyższe zasady dietetyczne, części przypadków anemii mikrocytarnej można zapobiec.

Anemia megaloblastyczna

W anemii megaloblastycznej w szpiku kostnym wytwarzane są nieprawidłowo zbudowane erytrocyty (zazwyczaj dużo większe niż te u osób zdrowych). Ten typ niedokrwistości jest spowodowany niedoborem witaminy B₁₂ (kobalaminy) i/lub kwasu foliowego. Anemia megaloblastyczna najczęściej występuje u osób starszych, ale narażeni są na nią także weganie czy osoby nadużywające alkoholu.

Jak objawia się anemia megaloblastyczna? Symptomy są zarówno podobne do tych, które występują przy innych rodzajach anemii (np. zmęczenie, zawroty głowy, szybkie lub nieregularne bicie serca, ból lub osłabienie mięśni, problemy z oddychaniem), jaki i charakterystyczne dla tego konkretnego rodzaju anemii – cytrynowe zabarwienie skóry, utrata czucia smaku, zaburzenia oddawania moczu, mrowienia i drętwienia kończyn, niestabilny chód czy zaburzenia nastroju.

Niedobór kwasu foliowego u obu płci może objawiać się bezpłodnością, a u kobiet w ciąży – może prowadzić do wystąpienia wrodzonych wad układu nerwowego (tzw. wad cewy nerwowej).

W leczeniu anemii megaloblastycznej stosuje się dietę oraz suplementację witaminy B₁₂ i kwasu foliowego,  w wielu przypadkach suplementacja musi być prowadzona do końca życia. Jeżeli deficyt tych witamin wynika z choroby, konieczna jest również jej terapia.

Anemia aplastyczna

Anemia aplastyczna charakteryzuje się niewydolnością szpiku (nazywaną aplazją). Oznacza to, że komórki wytwarzające szpik (komórki macierzyste) są uszkodzone i nie mogą wyprodukować wystarczającej ilości nowych erytrocytów.

Anemia aplastyczna może być wrodzona lub (częściej) nabyta. Ten drugi rodzaj anemii aplastycznej w części przypadków może być tymczasowy.

Przyczyny anemii aplastycznej nabytej to m.in.:

• choroby autoimmunologiczne, np. toczeń czy reumatoidalne zapalenie stawów,
• narażenie na chemikalia, takie jak pestycydy, arsen i benzen,
• zakażenia, w tym zakażenie wirusem zapalenia wątroby, Epsteina-Barr i HIV,
• stosowanie niektórych leków,
• radioterapia i chemioterapia.

Objawy anemii aplastycznej to duszności, zawroty i bóle głowy, bladość skóry, ból w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca (tachykardia) oraz zimne dłonie i stopy.

Jednym ze sposobów leczenia niedokrwistości aplastycznej jest przeszczep szpiku.

Anemia hemolityczna

Hemolityczna anemia ma miejsce, gdy rozpad czerwonych krwinek następuje szybciej niż szpik kostny jest w stanie wytworzyć nowe. Anemię hemolityczną dzieli się na wrodzoną i nabytą.

Nabyta niedokrwistość hemolityczna rozwija się na kilka sposobów, np. gdy śledziona zatrzymuje i niszczy zdrowe czerwone krwinki lub gdy pojawia się reakcja autoimmunologiczna (układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki). Może również wynikać ze zbyt szybkiego rozpadu krwinek czerwonych z powodu infekcji, białaczki, chłoniaka czy skutków ubocznych leków.

Objawy niedokrwistości hemolitycznej są w części podobne do symptomów innych typów anemii (zmęczenie, bladość skóry, osłabienie), ponadto może wystąpić ciemny mocz, zażółcenie skóry i białek oczu, przyspieszone tętno, powiększona śledziona i wątroba.

Leczenie niedokrwistości hemolitycznej różni się w zależności od jej przyczyny, nasilenia choroby, wieku pacjenta, stanu zdrowia i tolerancji na niektóre leki. Dostępne metody terapii to m.in. transfuzja krwi, stosowanie leków immunosupresyjnych i kortykosteroidów oraz operacje chirurgiczne (w tym usunięcie śledziony).

Anemia w ciąży

Jak już wspomniano, anemia często występuje u kobiet ciężarnych. Dlaczego? W czasie ciąży organizm przyszłej mamy musi wyprodukować 20–30 proc. więcej krwi, by wspomóc wzrost dziecka. W związku z tym zwiększa się jej zapotrzebowanie na żelazo, witaminę B₁₂ oraz kwas foliowy. W przypadku ich niedoborów, może wystąpić anemia (w ciąży najczęściej mamy do czynienia z anemią z niedoboru żelaza, która rozwija się u ok. 40 proc. przyszłych mam).

Łagodna niedokrwistość w drugim i trzecim trymestrze ciąży jest bardzo częsta i zazwyczaj nie jest powodem do niepokoju. Jednak w cięższych, nieleczonych przypadkach anemia u ciężarnej może prowadzić do powikłań, w tym do przedwczesnego porodu czy urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową. Trzeba zatem zgłaszać lekarzowi objawy, które mogą wskazywać na anemię, czyli:

• uczucie zmęczenia lub osłabienia,
• bladość skóry,
• szybkie bicie serca,
• zadyszkę,
• problemy z koncentracją.

Ponieważ w początkowej fazie anemia może przebiegać bezobjawowo, należy również wykonywać wszystkie zalecone przez lekarza badania krwi. 

Leczenie anemii w ciąży

Jak wygląda leczenie anemii w ciąży? Najczęściej lekarz zaleca stosowanie suplementu żelaza, kwasu foliowego czy witaminy B1₂ oraz dodanie do diety większej liczby pokarmów bogatych w te składniki.

Wielu przypadkom anemii w ciąży można zapobiec. Sposobem na to może być dieta bogata w żelazo, którą warto stosować już w trakcie starań o poczęcie. Do produktów bogatych w ten pierwiastek zaliczają się m.in. ciemnozielone warzywa liściaste, natka pietruszki, kasza jaglana, nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki dyni, czerwone mięso, jajka czy suszone owoce. Ważna jest również suplementacja.

Udowodniono, że przyjmowanie kwasu foliowego, które należy rozpocząć jeszcze przed zajściem w ciążę, zapobiega wystąpieniu wrodzonych wad cewy nerwowej (np. rozszczepu kręgosłupa). O suplementację żelaza i witaminy B₁₂ przed poczęciem powinny zadbać zwłaszcza wegetarianki i weganki, u których częściej dochodzi do ich niedoborów.

Anemia leczenie

Leczenie anemii jest bardzo zróżnicowana i zależy od jej przyczyny oraz ciężkości. Niedokrwistość z niedoboru żelaza leczona jest dietą i suplementacją tego pierwiastka. Jeżeli powodem anemii jest niedobór witaminy B₁₂ czy kwasu foliowego, konieczna jest ich suplementacja.

Gdy przyczyną anemii jest jakaś choroba, w terapii niedokrwistości stosowane są leki na tę podstawową chorobę. I tak np. jeśli niedokrwistość jest spowodowana przewlekłą chorobą nerek, może być konieczne przyjmowanie hormonu zwanego erytropoetyną, a przy zaburzeniach autoimmunologicznych – leków z grupy kortykosteroidów.

Osoby z cięższymi postaciami niedokrwistości mogą wymagać transfuzji krwi, przeszczepu szpiku kostnego, plazmaferezy (zabiegu polegającego na wymianie osocza krwi) lub nawet usunięcia śledziony.

Skutki anemii

Niedokrwistość może mieć wiele skutków zdrowotnych. Są wśród nich zarówno te łagodne, jak np. zmęczenie, bóle głowy czy spadek formy, ale także i ciężkie – choćby niewydolność serca. Chociaż skutki anemii mogą być poważne, większość przypadków udaje się z powodzeniem wyleczyć.

Prognozy zależą od przyczyny, ciężkości anemii i wieku pacjenta. Na przykład, jeśli niedokrwistość jest spowodowana niedoborem pokarmowym, zmiana diety i kilkumiesięczne stosowanie suplementów rozwiąże ten problem (choć w anemii megaloblastycznej suplementacja może być konieczna do końca życia).

Podobnie dzieje się w wypadku, gdy przyczyną anemii jest inna choroba – skuteczne leczenie anemii prowadzi do ustąpienia niedokrwistości. Prognozy związane z leczeniem anemii są zazwyczaj lepsze u osób młodych.

Na koniec warto jeszcze raz podkreślić, że anemia nie musi nas spotkać. Części można jej zapobiec dzięki zdrowemu stylowi życia oraz diecie bogatej w żelazo i witaminy krwiotwórcze. Pokarmy, które należy uwzględnić w diecie obejmują te o wysokiej zawartości żelaza (ciemnozielone warzywa liściaste, suszone owoce i orzechy), witaminy B₁₂ (mięso, ryby, owoce morza, nabiał i jajka) oraz kwasu foliowego (cytrusy, kasza gryczana, ciemnozielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe i wzbogacone produkty zbożowe).

W zapobieganiu anemii związanej z niedoborami pokarmowymi pomogą również farmaceutyki. Przed sięgnięciem po suplementy, warto jednak skonsultować się z lekarzem.

Dowiedz się więcej:

"Niedokrwistość chorób przewlekłych"
http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2015/01/pnm_2014_10b_033_036.pdf

"Prevention of young pigs anemy using Anemin-powder and Anemin-suspension"
https://agris.fao.org/agris-search/search.do?recordID=RO8400791