Żelazo – rola w organizmie, objawy niedoboru i dawkowanie

Znaczenie żelaza w organizmie człowieka jest wręcz ogromne. Pierwiastek odpowiada za prawidłową pracę układu nerwowego oraz za odpowiednie dotlenienie poszczególnych układów i mięśni. Żelazo wpływa pozytywnie również na funkcjonowanie układu odpornościowego. Objawy niedoboru żelaza w organizmie to na przykład niedokrwistość, bladość skóry oraz osłabienie. Aby temu zapobiec, należy stosować właściwą dietę oraz jej suplementy.

Żelazo to pierwiastek wchodzący w skład wielu białek i enzymów w organizmie, m.in. hemoglobiny i mioglobiny. Wspiera układ odpornościowy i nerwowy oraz ma działanie przeciwutleniające. Dlatego tak ważne jest odpowiednie dawkowanie żelaza. Człowiek nie jest jednak w stanie wytworzyć go samodzielnie. W naszym poradniku znajdziesz informacje na temat tego, za co odpowiada żelazo, jakie są symptomy jego niedoboru oraz jaka jest jego prawidłowa dawka. Sprawdź!

Rola żelaza w organizmie. Za co odpowiada?

Co to jest żelazo? To pierwiastek, który odgrywa ważną rolę w dostarczaniu tlenu do narządów oraz mięśni człowieka. Jego cząsteczki zawarte w hemoglobinie podczas dopływu krwi do płuc wiążą cząsteczki tlenu, a następnie doprowadzają tlen do odpowiednich organów. Z kolei natlenienie mięśni odbywa się dzięki obecności żelaza w mioglobinie. Pierwiastek jest także wykorzystywany w procesie powstawania erytrocytów w szpiku. Enzymy tkankowe, w składzie których znajduje się żelazo to m.in. cytochromy, katalaza i peroksydazy. Pierwiastek warunkuje ich prawidłowe działanie.

Za co jeszcze odpowiada żelazo w organizmie człowieka? Za prawidłowe działanie układu nerwowego oraz odpowiednie funkcjonowanie fizyczne i intelektualne człowieka. Żelazo odgrywa też istotną rolę we wsparciu układu odpornościowego – przy jego udziale aktywowane są komórki układu immunologicznego. Bierze również udział w detoksykacji w wątrobie, a dzięki właściwościom antyoksydacyjnym pomaga niwelować nadmiar wolnych rodników.

Gdzie wchłania się żelazo? Odbywa się to w dwunastnicy oraz w jelicie cienkim. Po wchłonięciu pierwiastek jest wiązany w błonie śluzowej układu pokarmowego przez apoferrytynę, a następnie jest transportowany we krwi przez transferrynę. Organizm ma zdolność magazynowania żelaza do późniejszego wykorzystania w postaci ferrytyny i hemosyderyny – zapasy ferrytyny znajdują się w wątrobie.

Niedobór żelaza w organizmie – przyczyny, objawy

Skąd się biorą objawy niedoboru żelaza? Wśród przyczyn zbyt małej ilości tego pierwiastka znajdują się:

• zaburzenia wchłaniania żelaza;
• jego nadmierna utrata, np. na skutek krwawień z przewodu pokarmowego, zabiegów operacyjnych lub obfitych miesiączek;
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, np. podczas ciąży;
• dieta wegetariańska – żelazo z roślinnych źródeł charakteryzuje mniejsza przyswajalność niż z mięsnych.

Poziom żelaza można określić w morfologii krwi. Takie badanie należy wykonać, jeśli wystąpią określone objawy niedoboru żelaza w organizmie, np.:

• bladość skóry,
• niedokrwistość,
• osłabienie,
• powstawanie zajadów,
• wzmożone wypadanie włosów.

Jak uzupełnić żelazo w organizmie? Suplementacja żelaza

Aby uzupełnić żelazo, dawkowanie można oprzeć na dostępnych w aptekach suplementach bez recepty oraz lekach na receptę. Decydując się na suplementację żelaza, warto zwrócić uwagę, czy dany preparat ma odpowiednie badania laboratoryjne. Dzięki temu możemy być pewni, że faktyczna zawartość żelaza jest zgodna z tą deklarowaną przez producenta. Badania laboratoryjne są wymagane dla leków na receptę, jednak w przypadku suplementów diety ich wykonanie nie jest obowiązkowe. 

Źródła żelaza

Jeśli chodzi o źródła żelaza w pożywieniu, należy pamiętać, że występują 2 jego rodzaje:

• żelazo hemowe, które znajduje się w produktach odzwierzęcych i jest łatwiej przyswajalne przez człowieka;
• żelazo niehemowe, które występuje zwłaszcza w produktach roślinnych i jest trudniej wchłaniane.

Żelazo hemowe w dużych ilościach znajdziemy w:

• mięsie,
• podrobach,
• żółtkach jaj,
• wątróbce wieprzowej,
• krewetkach.

Dobre roślinne źródła żelaza to z kolei:

• orzechy,
• pestki dyni,
• rośliny strączkowe,
• buraki,
• botwinka,
• brokuły,
• rzeżucha,
• natka pietruszki,
• otręby pszenne,
• chleb pełnoziarnisty,
• kakao,
• daktyle,
• suszone morele, śliwki i rodzynki.

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo. Dawkowanie żelaza

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo zależy od płci, wieku oraz innych okoliczności. Jest podwyższone np. u kobiet w ciąży. Przyswajanie żelaza różni się w zależności od jego źródła. Pierwiastek dostarczony z mięsa wchłania się znacznie lepiej niż pochodzący z roślinnych źródeł.

Dzienna dawka żelaza przy diecie mieszanej (roślinno-mięsnej), z uwagi na ograniczoną wchłanialność, powinna być ok. 10 x większa niż zapotrzebowanie organizmu. Zdrowym osobom zaleca się następujące dawkowanie żelaza na dobę:

• kobiety w ciąży – 27 mg,
• kobiety karmiące piersią – 10 mg,
• kobiety poniżej 50 r.ż. – 18 mg,
• kobiety powyżej 50 r.ż. – 10 mg,
• mężczyźni – 10 mg,
• dziewczynki w wieku 13-18 lat – 15 mg,
• chłopcy w wieku 13-18 lat – 12 mg,
• dzieci od 4 do 12 r.ż. – 10 mg,
• dzieci od 1 do 3 r.ż. – 7 mg,
• niemowlęta od 6 do 12 miesiąca – 11 mg,
• młodsze niemowlęta – 0,3 mg.

Żelazo w ciąży

Suplementować żelazo powinny zwłaszcza kobiety w ciąży. Dawkowanie w trakcie ciąży jest większe ze względu na to, że pierwiastek ten jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju mózgu, układu nerwowego i krwiotwórczego oraz tkanek płodu. W razie ryzyka niedoboru lekarz może zalecić suplementację żelaza podczas ciąży.

Przyjmowanie żelaza – interakcje z innymi lekami

Suplementacja żelaza może wpływać na działanie niektórych leków. Zauważono m.in., że może utrudniać wchłanianie:

• antybiotyków z grupy tetracyklin i chinolonów,
• leków na chorobę Parkinsona - karbidopy, lewodopy i metyldopy,
• bifosfonianów,
• kaptoprilu,
• penicylaminy,
• tyroksyny.

Z kolei inhibitory pompy protonowej – preparatu na nadkwasowość żołądka – mogą zaburzać wchłanianie żelaza.

Jeśli pacjent musi stosować którykolwiek z wymienionych leków, to dzienna dawka żelaza powinna zostać przyjęta minimum 2 godziny przed nimi lub 4 godziny po ich zażyciu. Ponadto witamina C w ilości powyżej 200 mg na dobę może powodować zwiększone wchłanianie żelaza.

Przedawkowanie żelaza – skutki uboczne i objawy podwyższonego żelaza

Tak jak niedobór, tak również nadmiar żelaza w organizmie może mieć szkodliwe skutki. W dużych ilościach sole żelaza (II) mają działanie toksyczne. Dostarczanie pierwiastka w zbyt wysokich dawkach może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe, w tym nudności, biegunki i zaparcia. Przedawkowanie żelaza wiąże się także ze wzrostem ryzyka wystąpienia cukrzycy i insulinooporności.

Suplementacja żelaza w tabletkach lub w innej postaci może powodować zabarwienia stolca na ciemny lub czarny kolor. Taki skutek uboczny przyjmowania żelaza nie stanowi powodu do niepokoju.

Uwaga! Suplement diety nie może być stosowany jako substytut zróżnicowanej diety. Dla zachowania zdrowia ważne jest stosowanie zbilansowanej diety i prowadzenie zdrowego stylu życia.

FAQ

Za co odpowiada żelazo w organizmie?

Główną funkcją żelaza w organizmie jest dostarczanie tlenu do narządów i mięśni. Odpowiada także za prawidłową pracę układu nerwowego oraz odpornościowego.

W czym jest żelazo?

Źródłem żelaza są: mięso czerwone (wołowina, wątróbka), ryby (sardynki, tuńczyk), rośliny strączkowe (soczewica, fasola), zielone warzywa liściaste (szpinak, rukola) i orzechy.

Jak uzupełnić żelazo w organizmie?

Aby uzupełnić żelazo w organizmie, należy oprzeć dietę na odpowiednich składnikach i w razie potrzeby, zadbać o suplementację, np. przyjmując żelazo w postaci preparatów czy leków.

Dlaczego po żelazie jest ciemny stolec?

Ciemny stolec po żelazie to wynik nagromadzenia w nim siarczków żelaza. Nie jest to powód do niepokoju.

Jakie są objawy braku żelaza?

Objawy niedoboru żelaza to m.in.: osłabienie organizmu, niedokrwistość, bladość skóry oraz wypadanie włosów.

Źródła

1. Borkowska A., Antosiewicz J. Żelazo – przyjaciel, który bywa toksyczny. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2020, 69 (4).
2. Karakulska-Przystupiuk E. Niedokrwistość z niedoboru żelaza – postępowanie w praktyce lekarza rodzinnego. Lekarz POZ 2019, 1.
3. Korzeniowska K., Wietlicka I., Jabłecka A. Zaburzenia gospodarki żelaza. Część 2. Niedobory żelaza. Farmacja Współczesna 2012, 5.
4. Pietrzak B., Seremak-Mrozikiewicz A., Marciniak B. i in. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, 1 (3).