Choroba Hashimoto – objawy, diagnostyka i leczenie

Choroba Hashimoto to przewlekłe zapalenie tarczycy. Prowadzi ono do stopniowego niszczenia tego gruczołu i spadku produkowanych przez niego hormonów. Należy do chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki. Jest jedną z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy.

Co to za choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto przez wiele lat może przebiegać łagodnie lub bezobjawowo. Konsekwencją nieleczonej niedoczynności tarczycy są choroby serca czy niepłodność. Leczenie choroby Hashimoto polega na leczeniu niedoczynności tarczycy lekami zawierającymi lewotyroksynę. Ważna jest także odpowiednia dieta i zdrowy styl życia. 

Hashimoto, czyli przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy prowadzi do stopniowego niszczenia gruczołu tarczycy i spadku produkowanych przez nią hormonów. Przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy należy do chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których układ odpornościowy zamiast bakterii czy wirusów atakuje komórki i tkanki własnego organizmu. W tym wypadku atak dotyczy tarczycy.

Choroba Hashimoto jest jedną z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy, czyli stanu, w którym tarczyca nie wytwarza wystarczającej ilości hormonów dla potrzeb organizmu. W związku z tym, wiele funkcji organizmu zostaje spowolnionych.

Dokładna przyczyna choroby Hashimoto nie jest znana. Uważa się, że do jej wystąpienia mogą przyczynić się m.in. uwarunkowania genetyczne, czynniki hormonalne, nadmiar jodu i narażenie na promieniowanie radioaktywne.

Nazwa choroby pochodzi od nazwiska doktora Hakaru Hashimoto, który opisał jej objawy w 1912 r.

Choroba hashimoto a tarczyca

Tarczyca jest organem w kształcie motyla, który mieści się u nasady szyi. Gruczoł ten produkuje dwa główne hormony:

• trójjodotyroninę (T3) 
• tyroksynę (T4). 

Docierają one wraz z krwią niemal do każdej komórki ciała. Hormony tarczycy regulują wiele funkcji organizmu:

• przemianę materii (metabolizm), 
• ciepłotę ciała, 
• pracę serca, 
• oddychanie, 
• działanie układu nerwowego, 
• siłę mięśni, 
• cykle menstruacyjne, 
• poziom cholesterolu i inne.

Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH). Na czym polega ta kontrola? Kiedy przysadka wykrywa spadek produkcji hormonów tarczycy, uwalnia większą ilość TSH, aby pobudzić jej pracę. Jeśli natomiast poziom T3 i T4 we krwi jest wysoki, przysadka uwalnia mniej TSH.

Kto choruje na Hashimoto?

Choroba Hashimoto dotyczy około 2 proc. populacji. Zwiększone ryzyko rozwoju choroby istnieje u osób, u których w rodzinie występowały przypadki choroby Hashimoto oraz u cierpiących na inne schorzenia autoimmunologiczne, np.

• cukrzycę typu 1, 
• celiakię, 
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• toczeń, 
• łuszczycę, 
• bielactwo, 
• niedoczynność kory nadnerczy.

Kobiety chorują na hashimoto prawie 8 razy częściej niż mężczyźni. 

Choroba Hashimoto zazwyczaj ujawnia się w dorosłym wieku, najczęściej pomiędzy 40. a 60. rokiem życia. Jednak w ostatnich latach wykrywana jest u młodszych osób, w tym nawet u nastolatków. 

Jak przebiega choroba Hashimoto?

Przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy jest schorzeniem postępującym. Początkowo może ono przebiegać łagodnie lub bezobjawowo. Mówimy wtedy o utajonej niedoczynności tarczycy. Nieprawidłowości można wówczas wykryć tylko dzięki badaniom poziomu hormonów. W miarę postępu choroby Hashimoto u wielu osób rozwija się pełnoobjawowa niedoczynność tarczycy.

Czym grozi niedoczynność tarczycy? Niski poziom hormonów produkowanych przez ten gruczoł może przyczyniać się do wysokiego poziomu cholesterolu, co zwiększa ryzyko chorób serca. W rzadkich przypadkach ciężka, nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do śpiączki.

Jakie są objawy choroby Hashimoto?

Objawy choroby Hashimoto mogą przez lata być niezauważalne lub dyskretne. Najczęstsze objawy choroby hashimoto:

• zmęczenie,
• bladość lub obrzęk twarzy, pogrubienie rysów,
• senność,
• ciągłe uczucie zimna,
• pogorszenie sprawności intelektualnej,
• przybranie na wadze,
• ból stawów i mięśni,
• zaparcia,
• bladość, suchość i łuszczenie się skóry, w tym tzw. objaw brudnych łokci i kolan – pociemnienie skóry w obrębie kolan i łokci,
• wypadanie i łamliwość włosów,
• nieregularne lub obfite miesiączki,
• trudności w zajściu w ciążę,
• depresja,
• spowolnione tętno (bradykardia),
• nadciśnienie tętnicze,
• zwiększone stężenie cholesterolu,
• anemia,
• chrypka, matowy głos.

Ciężkość objawów zależy od czasu trwania choroby i jej nasilenia. Jak już wspomniano, skutkami zaawansowanej, nieleczonej niedoczynności tarczycy mogą być choroby serca, niepłodność czy nawet śpiączka. 

Psychiczne objawy hashimoto

Choroba hashimoto może się wiązać z objawami psychicznymi, takimi jak:

• trudności w koncentracji, 
• problemy z pamięcią,
• wahania nastroju, 
• nadaktywność lub obniżenie aktywności, 
• problemy ze snem,
• depresję,
• przybranie na wadze, 
• wypadanie włosów, 
• spadek poczucia własnej wartości.

Zazwyczaj wspomniane wyżej objawy psychiczne ustępują, gdy niedoczynność tarczycy zostaje uregulowana dzięki leczeniu. Czasem jednak konieczne jest podjęcie jej terapii. Dlatego należy rozmawiać z lekarzem prowadzącym o swoich problemach psychicznych i złym samopoczuciu.

Jeśli objawy nie ustępują, mimo wyrównania hormonów tarczycy, trzeba podjąć terapię u psychologa lub leczenie u psychiatry. Do lekarza psychiatry skierowanie nie jest konieczne. 

Jak wygląda diagnostyka choroby Hashimoto?

Diagnostyka choroby Hashimoto polega na wywiadzie lekarskim, badaniu fizykalnym oraz przeprowadzeniu badań laboratoryjnych, a czasem także obrazowych. Najczęściej lekarz zleca badanie stężenia TSH - jest to jeden z testów diagnostycznych dotyczących niedoczynności tarczycy.

Celem badania TSH jest ustalenie, czy stężenie tego hormonu we krwi mieści się w prawidłowym zakresie. Jeśli poziom jest wyższy niż powinien, może to wskazywać na niedoczynność tarczycy. Zakresy TSH są unikalne dla każdego pacjenta, określenie prawidłowego – należy do lekarza.

Jest to test wykonywany po wykryciu podwyższonego stężenia TSH. Wolna tyroksyna to część całkowitego hormonu tarczycy T4, która jest dostępna dla tkanek. Jawna niedoczynność tarczycy rozpoznawana jest przy podwyższonym stężeniu TSH i obniżonym stężeniu FT4. W utajonej niedoczynności tarczycy stwierdza się podwyższony poziom TSH i prawidłowe wyniki FT4.

Lekarz może także zalecić:

• badanie USG tarczycy: w chorobie Hashimoto dochodzi do zmniejszenia lub zwiększenia tarczycy;
• oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych (np. anty-TPO lub anty-TG): jak już wiemy, choroba Hashimoto jest schorzeniem autoimmunologicznym, dlatego, by ją potwierdzić bada się poziom przeciwciał przeciwtarczycowych. Podwyższone stężenie anty-TPO lub anty-TG wskazuje na chorobę Hashimoto.

W trakcie trwania choroby Hashimoto badania te muszą być powtarzane. Ich częstość i zakres ustala lekarz prowadzący.

Jak wygląda leczenie choroby Hashimoto?

Terapia choroby Hashimoto polega najczęściej na leczeniu niedoczynności tarczycy preparatami zawierającymi lewotyroksynę, czyli syntetyczny hormon tarczycy (w Polsce dostępnych jest wiele preparatów tego rodzaju, które mają różne nazwy handlowe).

Celem leczenia jest unormowanie stężenia TSH i przywrócenie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dawka leku jest dobierana indywidualnie i zależy m.in. od:

• wieku, 
• masy ciała, 
• nasilenia niedoczynności tarczycy, 
• innych problemów zdrowotnych, 
• innych stosowanych leków. 

Należy pamiętać, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach, ponieważ niektóre z nich (np. preparaty żelaza, wapnia, leki hamujące wydzielanie kwasu solnego w żołądku, część leków stosowanych w terapii zaburzeń lipidowych) utrudniają wchłanianie lewotyroksyny.

Leczenie choroby Hashiomoto zazwyczaj odbywa się w domu (jedynie ciężkie przypadki początkowo mogą wymagać leczenia szpitalnego). Preparaty z lewotyroksyną należy przyjmować codziennie rano, najlepiej o tej samej porze, na czczo, 30–60 minut przed posiłkiem.

Przy odpowiednim leczeniu, rokowania dla osób z chorobą Hashimoto są dobre. Dzięki terapii możliwe jest przywrócenie odpowiedniego stężenia hormonów i zniesienie objawów niedoczynności tarczycy. Co prawda nie są znane sposoby zapobiegania chorobie Hashimoto, jednak – dzięki szerokiej dostępności badań diagnostycznych – można ją wykryć już we wczesnym stadium. 

Ważne jest badanie stężenia hormonu TSH. Powinny o tym pamiętać zwłaszcza osoby, u których w rodzinie występowała choroba Hashimoto lub inne schorzenia autoimmunologiczne. Badanie to jest także bardzo istotne dla kobiet planujących ciążę.

U większości chorych leczenie niedoczynności tarczycy spowodowanej chorobą Hashimoto trwa do końca życia. W trakcie terapii trzeba regularnie odbywać wizyty u endokrynologa. Lekarz może modyfikować dawkę przyjmowanego leku w zależności od stężenia TSH, które należy oznaczać co 6–12 miesięcy (początkowo co 6–12 tygodni).

Krew do badania poziomu TSH powinna być pobierana przed przyjęciem leku z lewotyroksyną, chyba że lekarz zaleci inaczej. Krew do badania powinna być pobrana rano, do godziny 11 ze względu na zmienny rytm dobowy. 

Dieta przy chorobie Hashimoto

Dieta jest istotnym elementem wspomagającym terapię choroby Hashimoto, dobrze zbilansowana może pomóc w obniżeniu poziomu TSH i co za tym idzie – zmniejszeniu dawki leku przez lekarza.

Najlepiej, by dieta w chorobie Hashimoto była skomponowana indywidualnie. W tym celu warto udać się na konsultację do dietetyka. Jednak ogólne zasady żywienia są podobne do tych, które zaleca się wszystkim, choćby w Piramidzie Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej Instytutu Żywności i Żywienia.

Chorzy z limfocytowym zapaleniem tarczycy powinni w ciągu dnia spożywać regularnie 4–5 małych posiłków, a ostatni z nich zjeść 2.–3. godz. przed snem. Jadłospis musi być urozmaicony. Należy wykluczyć z niego żywność wysoko przetworzoną, dania typu fast food, chipsy, słodycze oraz słodkie napoje. Nie można też zapominać o odpowiednim nawodnieniu organizmu, czyli o wypijaniu 2 litrów płynów dziennie.

Jeżeli chodzi o sposób przygotowania posiłków, nie zaleca się smażenia ani tradycyjnego pieczenia. Przy niedoczynności tarczycy spowodowanej chorobą Hashimoto warto zadbać o obecność w diecie produktów bogatych w składniki ważne dla pracy tarczycy:

• jod (jest zawarty w rybach, skorupiakach i otrębach);
• selen (znajdziesz go w rybach, skorupiakach czy orzechach brazylijskich);
• żelazo (bogate w ten związek mineralny są nasiona lnu, pestki dyni, fasola, soczewica, nasiona sezamu, żółtko jajka, orzechy pistacjowe);
• cynk (jego źródłem jest pieczywo pełnoziarniste, kasza gryczana czy jaglana, nasiona lnu, pestki dyni). 

Warto wspomnieć, że u osób z chorobą Hashimoto, nie jest wskazana suplementacja tych składników farmaceutykami. Ponadto – z uwagi np. na często występujące zaparcia – dieta osoby z chorobą Hashimoto powinna obfitować w błonnik pokarmowy (znajduje się on w pełnoziarnistych produktach zbożowych, warzywach oraz w świeżych i suszonych owocach).

Ważne jest białko pochodzące z chudych gatunków mięs, ryb oraz niskotłuszczowego mleka i jego przetworów, a także kwasy Omega 3 (obfitują w nie tłuste ryby morskie, oliwa z oliwek czy olej lniany).

W diecie osoby z niedoczynnością tarczycy należy unikać produktów zawierających tzw. związki wolotwórcze. Tego rodzaju składniki znajdują się w warzywach kapustnych i innych warzywach krzyżowych (kalafior, brokuły, kalarepa, jarmuż). Warzyw tych nie powinno się jeść na surowo, a gotowane należy spożywać do 3 razy w tygodniu. Ponadto związki wolotwórcze znajdują się w soi, brukwi i rzepie.

Dieta przy chorobie Hashimoto powinna uwzględniać także choroby współistniejące, wśród których mogą znajdować się alergie pokarmowe. Najczęstsze u chorych na hashimoto są uczulenia na: 

• pszenicę (zawiera gluten), 
• mleko,
• jajka, 
• drożdże.

Chorzy na chorobę Hashimoto często zmagają się z nadwagą lub otyłością. Warto jednak dodać, że osobom z chorobą Hashimoto zazwyczaj nie zaleca się drastycznego obniżania kaloryczności diety, ponieważ może to mieć negatywny wpływ na aktywność tarczycy i dodatkowo spowalniać przemianę materii.

Osoby z chorobą Hashimoto powinny pamiętać o zwiększeniu aktywności fizycznej, która pomoże w kontrolowaniu masy ciała. Zalecane są spacery, pływanie, bieganie czy jazda na rowerze. Wysiłek powinien być regularny i dostosowany do możliwości ćwiczącego.

Choroba Hashimoto a ciąża

Hashimoto w trakcie ciąży może stanowić zagrożenie zarówno dla przyszłej mamy, jak i płodu. Jej konsekwencjami, wiążącymi się najczęściej z ciężką niedoczynnością, mogą być:

• stan przedrzucawkowy – niebezpieczny wzrost ciśnienia krwi w późnej ciąży,
• anemia,
• poronienie,
• niska masa urodzeniowa,
• urodzenie martwego dziecka,
• zastoinowa niewydolność serca (rzadko).

Ponieważ hormony tarczycy są ważne dla rozwoju mózgu i układu nerwowego dziecka, nieleczona niedoczynność tarczycy – szczególnie w pierwszym trymestrze ciąży – może mieć także wpływ na obniżony poziom intelektualny i upośledzenie dziecka.

Warto podkreślić, że u noworodków urodzonych przez kobiety z prawidłowo leczoną niedoczynnością tarczycy, nie stwierdza się zaburzeń rozwojowych.

Objawy hashimoto u kobiet w ciąży

Symptomy choroby Hashimoto u kobiet w ciąży są takie same, jak u innych osób z niedoczynnością tarczycy. Obejmują one: 

• zmęczenie, 
• uczucie zimna, 
• skurcze mięśni, 
• zaparcia, 
• problemy z pamięcią i koncentracją. 

Jednak wiele przypadków może w ogóle nie dawać objawów. Dlatego istotne jest wykonanie oznaczenia stężenia hormonu TSH w ciąży, a nawet już na etapie jej planowania. O zbadanie poziomu TSH przed poczęciem powinny zadbać wszystkie kobiety planujące zajście w ciążę, a zwłaszcza:

• z objawami niedoczynności tarczycy,
• z powiększeniem tarczycy (wolem) lub stwierdzonymi guzkami tarczycy,
• ze zdiagnozowaną inną chorobą tego gruczołu,
• mające w rodzinie przypadki chorób tarczycy,
• chorujące na któreś ze schorzeń autoimmunologicznych,
• diagnozowane z powodu niepłodności,
• po przebytym poronieniu i przedwczesnym porodzie.

Po zdiagnozowaniu niedoczynności tarczycy przed poczęciem, specjaliści zalecają odłożenie decyzji o ciąży do czasu, kiedy hormony tarczycy zostaną uregulowane, a lekarz prowadzący nie będzie widział przeciwwskazań do zajścia w ciążę. Diagnostyka u kobiet ciąży jest podobna do tej wykonywanej u innych osób polega na:

• zebraniu wywiadu lekarskiego, 
• badaniu fizykalnym,
• znaczeniu stężenia TSH i, jeśli wynik jest nieprawidłowy, FT₄. 

Dodatkowo lekarz może zlecić wykonanie USG tarczycy i zbadanie poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych. Podobnie jak u pozostałych chorych, polega na leczeniu niedoczynności tarczycy lekiem zawierającym lewotyroksynę. Lewotyroksyna jest bezpieczna dla płodu i szczególnie ważna dopóki nie będzie on w stanie wytworzyć własnych hormonów tarczycy. Podczas ciąży nie ma też przeciwwskazań do suplementacji jodu.

Co z kobietami, u których niedoczynność tarczycy zdiagnozowano przed ciążą i rozpoczęły one już leczenie lewotyroksyną?

W ciąży konieczna może być modyfikacja dawki leku. Z tego powodu, po potwierdzeniu informacji o poczęciu, należy skontaktować się z lekarzem prowadzącym. W trakcie ciąży trzeba będzie także regularnie sprawdzać stężenie hormonów. Może zaistnieć konieczność zmiany dawki leku nawet kilka razy. Również w tej grupie chorych z niedoczynnością tarczycy nie ma przeciwwskazań do suplementacji jodu.

Uwaga, po zakończeniu ciąży może dojść do zaostrzenia objawów niedoczynności tarczycy, dlatego po 6. tygodniach od urodzenia dziecka zaleca się kontrolę stężenia TSH. Warto również wiedzieć, że choroba Hashimoto nierzadko po raz pierwszy ujawnia się dopiero po porodzie. Początkowo może wówczas wystąpić okres nadczynności tarczycy, po którym następuje niedoczynność.

Inną chorobą tarczycy, z którą możemy mieć do czynienia po urodzeniu dziecka, jest poporodowe zapalenie tarczycy. Na szczęście, ten rodzaj zapalenia tarczycy często całkowicie ustępuje. Hormony tarczycy mają wpływ na płodność. Dlatego niedoczynność tarczycy może też prowadzić do zaburzeń miesiączkowania, a w cięższych przypadkach – do niepłodności lub poronień.

Dowiedz się więcej:

"Nawyki żywieniowe a stężenie selenu w surowicy u pacjentów z chorobą Hashimoto"
http://www.phie.pl/pdf/phe-2012/phe-2012-4-824.pdf

"Hashimoto Encephalopathy - Syndrome or Myth?"
https://jamanetwork.com/journals/jamaneurology/article-abstract/783630