Anemia w ciąży — diagnostyka i leczenie niedokrwistości kobiet w ciąży

Najczęstszą przyczyną anemii w ciąży jest niedobór żelaza, ale też kwasu foliowego i witaminy B12. Do łagodnej niedokrwistości mogą prowadzić zaburzenia odżywiania i wchłaniania związane z uporczywymi porannymi mdłościami, wymiotami i niewłaściwą dietą. W grupie ryzyka wystąpienia anemii są m.in. kobiety w ciąży bliźniaczej, u których odstępy między ciążami są krótkie oraz cierpiące na obfite krwawienia miesiączkowe przed ciążą. 

Czym jest anemia?

Anemia (łac. anaemia) jest to zmniejszenie stężenia hemoglobiny w organizmie. Może temu towarzyszyć zmniejszenie liczby czerwonych krwinek lub inne nieprawidłowości dotyczące krwinek czerwonych (zbyt duża lub zbyt mała objętość, nieprawidłowe stężenie hemoglobiny w krwinkach). W efekcie krew nie jest zdolna, by prawidłowo transportować tlen, co powoduje niedotlenienie komórek, a tym samym negatywnie wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. Anemia może być skutkiem nieprawidłowego wytwarzania krwinek czerwonych bądź utraty krwinek czerwonych.

Anemia w ciąży – czym może grozić?

Według Polskiego Towarzystwa Ginekologii i Położnictwa, anemia jest najczęstszym powikłaniem hematologicznym w ciąży i może dotyczyć co drugiej kobiety.

O ile łagodna niedokrwistość jest stanem fizjologicznym, o tyle już ciężkie i długo utrzymujące się objawy wymagają diagnostyki i leczenia.

Niedobór żelaza może być przyczyną:

• wzrostu ryzyka porodu przedwczesnego,
• małej masy urodzeniowej,
• infekcji,
• powikłań okołoporodowych.

Sprawdź pakiet badań dla kobiet w ciąży (z pobraniem w domu) >> Pakiet badań dla kobiet w ciąży

Anemia w ciąży – przyczyny

U kobiet ciężarnych o około 20-30 proc. wzrasta ilość krwi w organizmie, a w związku z tym również zapotrzebowanie na żelazo i witaminy potrzebne do wytworzenia hemoglobiny. Ze względu na większą objętość krwi u wielu kobiet w ciąży może wystąpić łagodna niedokrwistość i jest to raczej zjawisko fizjologiczne, z którym można sobie poradzić, włączając do diety produkty bogate w żelazo i odpowiednią suplementację.

Długo utrzymujące się i uporczywe poranne mdłości, wymioty, zaburzenia odżywiania i wchłaniania nie sprzyjają prawidłowemu przyswajaniu ważnego dla przebiegu ciąży żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego.

Niedobór żelaza

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zauważa, że niedobór żelaza jest powszechnym problemem zdrowotnym na świecie. Zapotrzebowanie na żelazo w czasie ciąży zwiększa się o 1-2,5 mg w pierwszym trymestrze oraz do około 7,5 mg na dobę w trzecim trymestrze ciąży. Wynika to ze zwiększonego zapotrzebowania rosnącego płodu, popłodu (łożyska, pępowiny i błon płodowych) oraz zwiększenia objętości mięśnia macicy.

Deficyt żelaza przyczynia się do wystąpienia:

• wad rozwojowych płodu, 
• nieprawidłowego funkcjonowania łożyska; w rezultacie rośnie ryzyko poronienia, wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu lub przedwczesnego porodu,
• osłabienia układu odpornościowego, a tym samym częstych infekcji (np. infekcji intymnych u matki),
• powikłań w czasie porodu (np. z powodu zaburzeń skurczów macicy, nadmiernego krwawienia).

Niedobór witaminy B12

Niedokrwistość w ciąży może być też spowodowana niedoborem witaminy B12 (kobalaminy). Zapotrzebowanie na witaminę B12 wrasta u kobiet w ciąży, jednocześnie kobalamina — podobnie jak żelazo — słabo wchłania się z pożywienia, a organizm nie jest w stanie wyprodukować wystarczających jej ilości. Tymczasem niedobory mogą przyczyniać się do wad cewy nerwowej płodu, przedwczesnego porodu, małej masy urodzeniowej noworodka, czy też stanu przedrzucawkowego u matki.

Deficyt witaminy B12 może wynikać z:

• błędów dietetycznych, 
• diety wegańskiej i wegetariańskiej, bazujących na wyeliminowaniu bogatego źródła kobalaminy w postaci: mięsa, nabiału, jaj i ryb, 
• zaburzeń wchłaniania spowodowanych chorobą Leśniowskiego-Crohna, 
• celiakią,
• zakażeniem Helicobacter pylori, 
• przebytą operacją żołądka, 
• stosowaniem leków (metforminy czy kwasu acetylosalicylowego).

Niedobór witaminy B12 najczęściej jest powiązany z niedoborem żelaza i kwasu foliowego.

Niedobór kwasu foliowego

Kwas foliowy (witamina B9) bierze udział w tworzeniu i dojrzewaniu czerwonych krwinek oraz w biosyntezie DNA, odpowiada za rozwój i działanie układu nerwowego.

Niedobór kwasu foliowego w ciąży przyczynia się do anemii, a tym samym powstawania ciężkich wad rozwojowych płodu takich jak: wady cewy nerwowej, rozszczep wargi i podniebienia czy zespół Downa. Może prowadzić do poronień nawracających, stanu przedrzucawkowego, czy zahamowania wzrastania wewnątrzmacicznego płodu.

Co ważne, o suplementacji kwasu foliowego powinien decydować lekarz prowadzący ciążę lub położna, ponieważ u kobiet z wysokim ryzykiem wystąpienia wad płodu zapotrzebowanie na kwas foliowy jest większe. Z drugiej strony, wysokie stężenie folianów przy niskim poziomie witaminy B12 grozi powikłaniami w ciąży.

Objawy anemii w ciąży

Do najczęstszych objawów niedokrwistości u ciężarnych zaliczamy:

• zmęczenie,
• senność,
• omdlenia,
• gwałtowne spadki ciśnienia,
• bóle i zawroty głowy,
• problemy z koncentracją,
• bladość skóry,
• łamliwość i wypadanie włosów,
• bóle brzucha,
• napady duszności,
• szybkie meczenie się,
• kołatanie serca,
• pękanie kącików ust.

Każda tego typu sytuacja wymaga konsultacji ze specjalistą, wykonania badań krwi w kierunku anemii oraz wdrożenia leczenia.

Anemia w ciąży — czym grozi dziecku?

Niedokrwistość w ciąży nie pozostaje bez wpływu na płód, jego rozwój, przebieg ciąży i porodu. Może zwiększać ryzyko przedwczesnego oddzielenia się łożyska, poronienia, doprowadzić do wykształcenia się wad wrodzonych u dziecka, ale też wpływać na jakość jego życia po urodzeniu. Dlatego też na każdym etapie ciąży należy wykonywać badania kontrolne i ściśle przestrzegać zaleceń lekarza.

Niedokrwistość w ciąży — diagnostyka

Diagnostyka anemii u ciężarnych polega m.in. na oznaczeniu poziomu żelaza, hemoglobiny (Hb), hematokrytu (HCT) oraz wykonaniu badania ferrytyny. Morfologia krwi z rozmazem jest najprostszym i najszybszym badaniem służącym do szybkiego rozpoznania nieprawidłowości. W przypadku niskich wartości hemoglobiny i hematokrytu lekarz prowadzący ciążę bierze pod uwagę pozostałe parametry morfologii, które mogą być pomocne w rozpoznaniu przyczyn anemii. Morfologię należy wykonywać zgodnie z kalendarzem badań w ciąży, a w przypadku niepokojących objawów zalecana jest bardziej szczegółowa diagnostyka.

Sprawdź pakiet badań dla kobiet w ciąży (z pobraniem w domu) >> Pakiet badań dla kobiet w ciąży

Leczenie anemii w ciąży

Leczenie anemii w ciąży polega na uzupełnianiu niedoborów witamin, przyjmowaniu żelaza w określonych dawkach w formie preparatów doustnych oraz odpowiednio dobranej diecie. W ciężkich deficytach do rozważenia są preparaty dożylne, które charakteryzuje szybka odpowiedź hematologiczna. O sposobie leczenia decyduje lekarz prowadzący ciążę.

Jak zapobiec anemii w ciąży?

Profilaktyką w kierunku anemii u ciężarnych powinna być przede wszystkim urozmaicona, zbilansowana dieta bogata w produkty zawierające żelazo, kwas foliowy i witaminę B12.

Sprawdź suplement Folian - wsparcie dla przyszłych mam >> Pakiet badań dla kobiet w ciąży

Jednak z racji tego, że przyszła mama może być weganką lub wegetarianką, produkty takie jak mięso czy jaja, nie będą pojawiały się w jej codziennym żywieniu. Dlatego kobietom stosującym dietę wegetariańską lub wegańską, aby  zapobiec niedoborom witaminy B12, żelaza i kwasu foliowego zaleca się spożywanie produktów wzbogaconych o te składniki. Z racji dużego ryzyka wystąpienia anemii w ciąży należy poinformować lekarza prowadzącego ciążę o stosowanej diecie, który w razie potrzeby zaleci dodatkowe badania oraz suplementację.

Niedobór żelaza w ciąży — co jeść?