Małpia ospa - objawy zakażenia, leczenie

Małpia ospa (obecna jej nazwa to Mpox) to choroba wirusowa, która zwykle jest przenoszona z zakażonych zwierząt na ludzi. Wywołuje ją wirus małpiej ospy (MPXV), występujący wśród dzikich zwierząt w kilku krajach Afryki Środkowej i Zachodniej. Tak jak sama nazwa wskazuje, ognisko choroby po raz pierwszy udokumentowano u małp z rodzaju makaków w 1958 r. a w 1970 roku po raz pierwszy u człowieka, 9-letniego chłopca w Kongo. Od tego czasu zakażenia odnotowano w wielu krajach afrykańskich. Przed 2022 r. większość przypadków zachorowań Demokratycznej Republiki Konga i Nigerii. Na innym kontynencie chorobę wykryto po raz pierwszy w Stanach Zjednoczonych w 2003 r.

W Europie małpia ospa pojawiła się po raz pierwszy w 2018 roku a w 2022 roku w Polsce. Źródłem zakażenia może być zarówno chory człowiek, jak i zwierzę. Choroba ma zwykle łagodny lub umiarkowany przebieg. Do tej pory nie odnotowano w Polsce przypadków śmiertelnych. Ryzyko zgonu jest najwyższe w przypadku dzieci.

Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia nadała małpiej ospie po raz kolejny status PHEIC, będący alertem o skali międzynarodowej. Wirus mutuje i powstają również nowe jego warianty.

Małpia ospa (mpox) - co to?

Małpia ospa to zakaźna choroba odzwierzęca (zoonoza) wywoływana przez wirusa małpiej ospy (MPXV, monkeypox virus). Wirus należy do rodzaju Orthopoxvirus i pochodzi z rodziny poksywirusów (Poxviridae).

Pod względem genetycznym wyróżnia się dwa odrębne rodzaje wirusa – tzw. klady. Pierwszy środkowoafrykański z dorzecza Kongo, który charakteryzuje się większą zjadliwością oraz transmisyjnością. W jego przypadku śmiertelność wynosi 10,6%. Drugi pochodzi z Afryki Zachodniej i obecnie jest dominującym kladem na świecie. Zakażenie wywołane tym kładem cechuje się łagodnym przebiegiem, a śmiertelność jest znacznie niższa i wynosi 3,6%. Jedynym państwem na świecie, gdzie występują obydwa klady, jest Kamerun.

Wirus dostaje się do organizmu przez uszkodzoną skórę, drogi oddechowe lub błony śluzowe. Objawy mpox pojawiają się zwykle 6–13 dni (do 21 dni) po zakażeniu. Charakterystycznym objawem są zmiany skórne zmieniające się w czasie choroby: plamy, grudki, pęcherzyki, krosty lub strupy, po odpadnięciu których mogą zostać blizny. Infekcja trwa od 2 do 4 tygodni.

Małpia ospa w Polsce i Europie - najważniejsze informacje

We wrześniu 2018 roku zarejestrowano pierwszy przypadek małpiej ospy w Europie. Dotyczył on obywatelki Nigerii, która zaraziła się nią przed podróżą do Wielkiej Brytanii. W 2022 roku kolejne przypadki małpiej ospy odnotowano już m.in. w Portugalii, Hiszpanii, Szwecji i Włoszech a 10 czerwca tego samego roku również potwierdzono pierwsze zakażenie na terenie Polski.  

Aktualnie zgodnie z danymi epidemiologicznymi Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r. wykryto 3 przypadki małpiej ospy. Trzeba jednak podkreślić, iż w 2022 przypadków było znacznie więcej i na małpią ospę zachorowało 213 osób.

Dyrektor generalny Światowej Organizacji Zdrowia Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus 14 Sierpnia 2024 r. w opublikowanej przez WHO deklaracji stwierdził, iż dynamiczny wzrost zachorowań na małpią ospę w Demokratycznej Republice Konga i pozostałych krajach Afryki stanowi zagrożenie dla zdrowia publicznego o międzynarodowym zasięgu, odwołując się do międzynarodowych przepisów zdrowotnych. 

Rada Komitetu Kryzysowego (IHR), która składa się z niezależnych ekspertów, potwierdziła, iż ospa małpia zalicza się do nowo zagrażających chorób odzwierzęcych, która w sprzyjających warunkach ma potencjał do szybkiego rozprzestrzeniania się.

W efekcie WHO oficjalnie nadało małpiej ospie status PHEIC, który stosuje się w sytuacji, gdy choroba stanowi zagrożenie dla zdrowia publicznego innych państw z uwagi na międzynarodowe rozprzestrzeniania się i wymaga skoordynowanej międzynarodowej reakcji. To nie był pierwszy przypadek nadania statusu PHEIC dla mpox — obowiązywał on wcześniej od lipca 2022 r. do maja 2023 r.

Przyczyny zakażenia wirusem małpiej ospy

Wirus małpiej ospy szerzy się najczęściej poprzez kontakty bezpośrednie człowieka z zakażonymi zwierzętami. Dostaje się do organizmu przez (często niewidoczne) urazy skóry lub rany błon śluzowych. Zakażenia odzwierzęce obejmują około 72% przypadków.

Obecnie oprócz małp, rezerwuarem wirusa są również inne gatunki zwierząt. Głównie są to gryzonie takie jak wiewiórki, szczury, a czasami dzikie króliki. Małpią ospą można się zarazić poprzez bezpośredni kontakt z zakażonym zwierzęciem, na przykład w wyniku pogryzienia lub zadrapania, a także poprzez kontakt z jego odchodami, śliną lub krwią.

Rozprzestrzenianie się wirusa między ludźmi może nastąpić poprzez:

• bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi wywołanymi przez małpią ospę (w tym podczas kontaktów seksualnych, pocałunków, przytulania lub innego kontaktu skóra do skóry),
• kontakt z płynami ustrojowymi, takimi jak ślina, wydzielina z nosa, a także mocz, kał,
• kontakt z odzieżą, ręcznikami, pościelą lub innymi przedmiotami i powierzchniami używanymi przez osobę z mpox.

Możliwe, że klad I mpox może rozprzestrzeniać się między ludźmi drogą kropelkową poprzez bliski i długotrwały kontakt twarzą w twarz, taki jak rozmowa, oddychanie, kaszel lub kichanie.

Osoba zakażona pozostaje zakaźna od momentu wystąpienia pierwszych objawów do odpadnięcia strupów i zagojenia się wszystkich ran, czyli od 2 do 4 tygodni.

Małpia ospa – objawy

Choroba zwykle trwa od 2 do 4 tygodni. Pierwsze symptomy są grypopodobne i obejmują:

• gorączkę i dreszcze,
• ból głowy,
• bóle pleców, mięśni i stawów,
• osłabienie i uczucie zmęczenia,
• powiększenie węzłów chłonnych szyjnych oraz pachwinowych – to ważny objaw kliniczny, który różnicuje ospę małpią od ospy prawdziwej i wietrznej. 

W ciągu 1 do 5 dni od wystąpienia gorączki pojawiają się charakterystyczne zmiany skórne w postaci plamek. W pierwszej kolejności wysypka pojawia się na twarzy, a następnie rozprzestrzenia po całym ciele, w tym podeszwy stóp i dłonie, a nawet na skórę głowy i błony śluzowe jamy ustnej, narządy płciowe, odbyt. Zmiany skórne w początkowej fazie wyglądają jak małe płaskie plamki, które wraz z czasem przekształcają się w grudki, pęcherzyki, krosty i strupy, które ostatecznie odpadają. 

U osób zaszczepionych przeciwko ospie prawdziwej choroba ma łagodniejszy przebieg. Na cięższy przebieg choroby narażone są dzieci poniżej 2. Roku życia oraz osoby z obniżoną odpornością, u nich istnieje również ryzyko powikłań takich jak:

• posocznica,
• zapalenie mózgu,
• bakteryjne nadkażenie zmian skórnych,
• zapalenie płuc,
• odwodnienie,
• zapalenie spojówek i rogówki,
• szpecące blizny,
• trwałe zmiany w rogówce.

Aby potwierdzić zakażenie wirusem ospy małpiej, wykonuje się test RT-PCR, który wykrywa obecność materiału genetycznego wirusa w materiale pobranym ze zmian skórnych chorego. 

Szczepionka przeciwko małpiej ospie

Nie opracowano dotychczas szczepionki przeciwko ospie małpiej. W Polsce zgodnie z zaleceniem Ministra Zdrowia oraz Krajowego Konsultanta w dziedzinie chorób zakaźnych szczepienie przeciwko małpiej ospie wykonywane są szczepionką ImvanexTM (JYNNEOS) przeciw ospie prawdziwej. Szczepionka nie jest dostępna w obrocie detalicznym.

Szczepienie zaleca się osobom, które ukończyły 18 lat i były narażone na ekspozycję wirusa poprzez bliski kontakt fizyczny z osobą zakażoną np. poprzez kontakt seksualny lub długotrwały kontakt twarzą w twarz poniżej 1 m bez maseczki ochronnej. Szczepienia profilaktyczne wykonuje się głównie u personelu medycznego czy pracującego w laboratorium.

Leczenie małpiej ospy

Nie ma swoistego leczenia małpiej ospy, w trakcie terapii stosuje się głównie leczenie wspomagające: leki przeciwgorączkowe, przeciwświądowe oraz przeciwbólowe, a u pacjentów z ciężkim przebiegiem mpox lub tych, którzy są narażeni na wysokie ryzyko ciężkiej infekcji – leki przeciwwirusowe. Mpox ma zwykle przebieg łagodny, a większość chorych zdrowieje w ciągu kilku tygodni bez specjalnego leczenia.

Źródła:

1. https://www.gov.pl/web/psse-poznan/ospa-malpia--najwazniejsze-informacje
2. www.old.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2023/INF_23_12B.pdf
3. https://ec.europa.eu/health/documents/community-register/2022/20220106154165/anx_154165_pl.pdf
4. Żmuda A, Gliński Z, Ospa małpia potencjalnym zagrożeniem, Życie Weterynaryjne, 2022r.,
5. https://www.gov.pl/web/zdrowie/zalecenia-ministra-zdrowia-i-konsultanta-krajowego-w-dziedzinie-choroby-zakazne-dotyczace-realizacji-szczepien-przeciw-ospie-malpiej-w-grupie-osob-narazonych2
6. https://www.who.int/news/item/14-08-2024-who-director-general-declares-mpox-outbreak-a-public-health-emergency-of-international-concern
7. https://www.ecdc.europa.eu/en/mpox