Rwa kulszowa - przyczyny, objawy i leczenie

Ból odcinka krzyżowo-lędźwiowego kręgosłupa jest bardzo powszechnym schorzeniem na całym świecie. Występuje ze stosunkowo dużą częstotliwością w populacji ogólnej, tak że nawet 80% osób doświadczy epizodu tego bólu w pewnym momencie swojego życia. Nie każdy ból tej części kręgosłupa jest jednak rwą kulszową. Czym zatem objawia się rwa kulszowa i jak sobie z nią radzić?

Czym jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa (ischias, ischialgia, nerwoból kulszowy, „korzonki”) to ból spowodowany urazem lub podrażnieniem nerwu kulszowego, promieniujący od okolicy lędźwiowej przez pośladek i tylną powierzchnię uda oraz podudzia aż do stopy. 

Jakie są tego przyczyny? Przede wszystkim starzenie się organizmu, przeciążenia, siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej, uraz lub inne schorzenia. 

Nie każdy ból tej części kręgosłupa jest jednak rwą kulszową. Często błędnie określa się ból krzyża jako rwę. Rwa kulszowa pociąga za sobą ból wynikający bezpośrednio z patologii nerwu kulszowego.

Nerw kulszowy

Nerw kulszowy pod względem grubości oraz długości stanowi największy nerw w organizmie człowieka.

Powstaje z połączenia czterech lub pięciu korzeni nerwowych, wychodzących z kanału kręgowego w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Wychodzi z miednicy przez otwór kulszowy większy i biegnie przez pośladek ku dołowi przez tylną powierzchnię uda w kierunku dołu podkolanowego. Najczęściej na tym poziomie nerw kulszowy rozgałęzia się na nerw piszczelowy oraz strzałkowy wspólny, które unerwiają mięśnie podudzia oraz mięśnie stopy. 

Odpowiada zarówno za unerwienie czuciowe, jak i ruchowe.

Przyczyny rwy kulszowej

Na powstawanie rwy kulszowej może składać się wiele czynników, zarówno genetycznych, chorobowych, jak i tych związanych z wykonywaniem czynności fizycznych.

Rwa kulszowa jest spowodowana chorobami i patologiami, takimi jak:

• przepuklina krążka międzykręgowego (potocznie dyskopatia), najczęstsza przyczyna (90 proc. przypadków),
• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa,
• kręgozmyk (przemieszczenie się kręgów),
• zespół ogona końskiego,
• nowotwory kręgosłupa,
• gruźlicze lub ropne zapalenie kości,
• dysfunkcje mięśnia gruszkowatego (zespół mięśnia gruszkowatego).

Czynności sprzyjające to np.:

• wada postawy, np. hiperlordoza lędźwiowa,
• ciąża oraz okres po porodzie (ustawienie miednicy w niekorzystnej pozycji),
• otyłość, cukrzyca, brak aktywności fizycznej,
• uraz mechaniczny (np. upadek powodujący uszkodzenie nerwu, złamanie kości udowej, zastrzyk domięśniowy w miejscu przebiegu nerwu),
• brak odpowiedniego rozciągania po treningach wysiłkowych,
• gwałtowna zmiana pozycji, np. schylenie się, skręcenie tułowia,
• nieprawidłowe podnoszenie ciężkich przedmiotów,
• tryb pracy: np. 
  - długotrwała jazda samochodem w zbyt „głębokiej” pozycji w siedzeniu oraz długotrwałe napięcie kończyn spowodowane wymuszoną pozycją,
  - długotrwała pozycja siedząca powodująca ucisk nerwu kulszowego.

Objawy rwy kulszowej

Głównym objawem rwy kulszowej jest ostry ból (opisywany jako przeszywający, rwący, rozdzierający, piekący), zwykle jednostronny, promieniujący od kręgosłupa w kierunku biodra i pośladka, wzdłuż tylnej powierzchni uda i podudzia aż do stopy – wzdłuż kończyny dolnej na przebiegu nerwu kulszowego.

Może nasilać się podczas poruszania się (zginanie, skręcanie tułowia), kichania lub kaszlu. 

Ponadto przy podrażnieniu nerwu mogą wystąpić takie objawy, jak:

• osłabienie siły mięśniowej kończyny opisywane jako "uczucie ciężkości",
• mrowienie i drętwienie kończyny,
• zaburzenia czucia, 
• problemy z wypróżnianiem i oddawaniem moczu (w ciężkich przypadkach).

Jak rozpoznać czy to rwa kulszowa?

Podczas diagnostyki rwy kulszowej w pierwszej kolejności wykonuje się badanie fizykalne i stosuje test Lasègue’a. Lekarz podnosi wyprostowaną kończynę dolną pacjenta pozostającego w pozycji leżącej. Jeśli u pacjenta pojawia się ostry ból zlokalizowany w okolicy krzyżowej, promieniujący wzdłuż kończyny dolnej, świadczy to o podrażnieniu nerwu kulszowego. 

Rozszerzona diagnostyka rwy kulszowej polega na wykonaniu badania obrazowego za pomocą zdjęcia rentgenowskiego, rezonansu magnetycznego bądź tomografii komputerowej kręgosłupa.

Jak szybko pozbyć się rwy kulszowej?

Wszystko zależne jest od kilku czynników, a najważniejszym jest przyczyna, która powoduje ucisk na nerw kulszowy.

Większość objawów rwy kulszowej ustępuje samoistnie bez leczenia zwykle w ciągu 2–4 tygodni.

Niestety możliwy jest nawrót dolegliwości. W niektórych przypadkach przewlekłe dolegliwości bólowe mogą utrzymywać się nawet przez ponad rok.

Leczenie rwy kulszowej

Leczenie rwy kulszowej zależy od jej przyczyny. Zwykle ma na celu zmniejszenie bólu i zwiększenie mobilności. 

Leczenie zachowawcze obejmuje:

• środki farmakologiczne o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym w formie tabletek doustnych bądź maści,
• fizjoterapię, przede wszystkim kinezyterapia,
• ruch, jeśli jest to tylko możliwe, z jednoczesnym unikaniem obciążania kręgosłupa w odcinku lędźwiowym,
• zmianę stylu życia,
• miejscowe ciepłe okłady w celu złagodzenia dolegliwości bólowych.

Łagodniejsze przypadki rwy kulszowej zwykle ustępują samoistnie.

Jeśli rwa kulszowa nie ustępuje lub jest coraz bardziej dotkliwa, należy zasięgnąć profesjonalnej konsultacji medycznej.

W przypadku, gdy rwa kulszowa powoduje znaczne osłabienie siły mięśniowej w kończynie oraz utratę kontroli nad wypróżnianiem i oddawaniem moczu, konieczne może być leczenie operacyjne. Należy jednak pamiętać, że o sposobie leczenia decyduje lekarz.

Czego nie wolno robić przy rwie kulszowej?

W przypadku ostrego ataku rwy kulszowej najlepiej unikać:

• długotrwałego stania, 
• długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej, 
• silnych skrętów ciała,
• leżenia na brzuchu,
• dźwigania ciężkich przedmiotów.

Rwa kulszowa w ciąży

Występowanie rwy kulszowej w ciąży spowodowane jest rosnącą masą ciała dziecka i jego ułożeniem. Nieleczona rwa kulszowa podczas ciąży może stanowić przeciwskazanie do porodu naturalnego, z uwagi na zbyt wysokie ryzyko dodatkowego przeciążenia kręgosłupa. Alternatywnym porodem dla kobiet w ciąży z rwą jest poród w wodzie. W przypadku silnych objawów neurologicznych ostatecznym rozwiązaniem jest cesarskie cięcie.

Rwa kulszowa – fizjoterapia i ćwiczenia

Ćwiczenia fizyczne pomagają w łagodzeniu bólu, dodatkowo korzystnie wpływając na sprawność ruchomą kręgosłupa. Ćwiczenia, które warto wykonywać to:

• ćwiczenia stabilizacyjne odcinka lędźwiowego poprzez kontrolowanie równowagi za pomocą ruchów miednicy – wpływają korzystnie na zakres ruchu miednicy oraz kręgosłupa,
• trening aerobowy o niskiej lub umiarkowanej intensywności o małej liczbie, powtórzeń i częstotliwości – poprawa stanu funkcjonalnego.

W zakresie fizjoterapii stosuje się:

• terapię manualną,
• terapię ciepłem,
• rolowanie, uciskanie.

Źródła

1. Konrad Klocek, Bartosz Kostecki, Aleksandra Hajduk, Łukasz Mrozek, Aleksander Jurek, Maciej Zwolski, Zuzanna Szumlas, Krzysztof Puchalski. Treatment of lumbar intervertebral disc herniation- a review of the latest therapeutic methods. Journal of Education, Health and Sport. 2023; str. 6-26. 

2.  Łacek A. Opieka pielęgniarska nad pacjentem z rwą kulszową w przebiegu dyskopatii lędźwiowej kręgosłupa, Forum Zawodowe Pielęgniarek i Położonych, 2019, s. 25-29. 

3. Łątka K. Wyniki leczenia dyskogennych zespołów bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłupa przy pomocy żelowej chemonukleolizy etanolowej, Wydział Nauk Medycznych w Katowicach, Praca doktorancka, Katowice 2020 r. 

4. Kulis A, Chitryniewicz J. Wpływ aktywności ruchowej i zabiegów masażu na dolegliwości bólowe kręgosłupa lędźwiowego u kobiet w ciąży, Ginekologia Praktyczna

5. Aktualna epidemiologia bólu krzyża - Mattiuzzi - Journal of Hospital Management and Health Policy (amegroups.org)