Czym jest zapalenie płuc? Przyczyny, objawy i leczenie 

Z zapaleniem płuc każdego roku zmaga się wiele osób. Choroba dotyka zarówno kobiety, jak i mężczyzn, dzieci w każdym wieku, dorosłych oraz osoby starsze. Zapalenie płuc jest chorobą, która atakuje płuca. Jakie są rodzaje zapalenia płuc? W jaki sposób objawia się choroba? Jakie są jej przyczyny oraz jak jest leczona? 

Zapalenie płuc i jego rodzaje 

O zapaleniu płuc mówi się, gdy proces chorobowy obejmuje tkankę śródmiąższową płuc lub pęcherzyki płucne. 

Gdy dochodzi do infekcji górnych dróg oddechowych, tj. nosogardzieli i gardła, w wyniku mikrospiracji patogeny przedostają się do tchawicy, oskrzeli oraz płuc. Część z nich usuwana jest na zewnątrz organizmu, wraz z kaszlem, natomiast pozostałe prowadzą do rozwoju stanu zapalnego. Do ich namnażania dochodzi najczęściej w pęcherzykach płucnych, a choroba obejmuje również miąższ płuc. Do zakażenia może dojść również podczas zachłyśnięcia czy drogą wziewną. 

W zależności od etiologii wyróżnia się różne warianty choroby. Zapalenie płuc najczęściej wywołane jest przez bakterie: Gram-dodatnie i Gram-ujemne, a także bakterie beztlenowe. Drugim co do częstości występowania czynnikiem wywołującym chorobę są wirusy. Zwykle zapalenie płuc jest konsekwencją infekcji wirusem grypy lub powikłaniem po zakażeniu koronawirusem, adenowirusem czy wirusem odry i różyczki. 

Zapalenie płuc może być też wywołane przez: 

• pasożyty;
• grzyby, głównie z rodziny candida;
• mykobakterie;

U części chorych zapalenie płuc rozwija się w wyniku infekcji więcej niż jednym drobnoustrojem. W niektórych przypadkach nie udaje się rozpoznać czynnika etiologicznego.   

Przyczyny zapalenia płuc 

W zależności od miejsca nabycia infekcji wyróżnia się dwa rodzaje zapalenia płuc — szpitalne i pozaszpitalne. W obu wariantach czynnikiem etiologicznym zwykle są bakterie. Najczęściej choroba wywołana jest dwoinką zapalenia płuc, a także innymi bakteriami, część z nich powoduje wystąpienie atypowych objawów. 

Bakterie, które najczęściej wywołują chorobę: 

• w zakażeniach pozaszpitalnych — dwoinka zapalenia płuc Streptococcus pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Haemophilus influenzae, Legionella pneumophila, Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae i inne bakterie beztlenowe;, 
• w zakażeniach szpitalnych, choroba może być  wywołana m.in. przez: Streptococcus pneumoniae, Chlamydophila pneumoniae, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter, Escherichia coli, Serratia czy też Proteus.  

Mimo że większość zakażeń wywoływanych jest przez bakterie, to część zakażeń powodowana jest przez wirusy oraz grzyby. Warto wiedzieć, że nie zawsze udaje się ustalić przyczynę choroby. 

Szpitalne zapalenie płuc

Zakażenie szpitalne diagnozowane jest u osób, u których objawy choroby wystąpiły po upływie 48 godzin, od przyjęcia do szpitala, a chory podczas przyjęcia nie był zaintubowany.  

Na rozwój szpitalnego zapalenia płuc szczególnie narażone są osoby zmagające się z chorobami przewlekłymi oraz w przypadku mechanicznej wentylacji. 

Ryzyko zachorowania na zapalenie płuc zdecydowanie wzrasta u pacjentów z obniżoną odpornością. Dodatkowo, wśród czynników predysponujących do rozwoju zakażenia można wyróżnić antybiotykoterapię prowadzoną w ciągu ostatnich 90 dni, a także dializoterapię.  

Na rozwój szpitalnego zapalenia płuc w szczególności narażeni są pacjenci przebywający na oddziale dłużej niż 5 dni, a także osoby w zakładach leczniczo-opiekuńczych. 

Pozaszpitalne zapalenie płuc

O pozaszpitalnym zapaleniu płuc mówi się wtedy, gdy choroba występuje u osób nieprzebywających w szpitalu. W przypadku pozaszpitalnego zapalenia płuc choroba może rozwinąć się o każdej porze roku, chociaż największa zachorowalność obserwowana jest zimą. Mimo że zachorować może każdy, to pewne grupy pacjentów są bardziej narażone na ryzyko wystąpienia choroby. Należą do nich m.in. osoby starsze, szczególnie jeśli zmagają się one z chorobami przewlekłymi, w tym np. z cukrzycą POChP, astmą oskrzelową, przewlekłą niewydolnością serca. Wśród czynników ryzyka często wskazuje się również otyłość, nadwagę lub niedożywienie. 

Do rozwoju zapalenia płuc przyczynić się mogą przyjmowane przez pacjenta leki. Największe znaczenie mają preparaty obniżające odporność, wśród których wymienić można wybrane kortykosteroidy doustne oraz leki podawane pacjentom po przeszczepach. Zachorować na zapalenie płuc mogą także osoby pracujące w trudnych warunkach, np. narażone na szkodliwe działanie pyłów metali. 

Należy mieć świadomość, że wśród czynników zwiększających ryzyko zakażeń, w tym zapalenia płuc, wymienić należy także choroby jamy ustnej. Niewłaściwa higiena oraz rozległa próchnica pozwalają wnikać bakteriom do organizmu, które kolonizują m.in. dolne drogi oddechowe. 

Zapalenie płuc diagnozowane może być także u osób uzależnionych od alkoholu, po zatruciu lekami czy u pacjentów z zaburzeniami świadomości. W stanach tych wzrasta ryzyko zachłyśnięcia, które jest jedną z głównych przyczyn rozwoju zapalenia płuc. 

Objawy zapalenia płuc 

Zapalenie płuc powoduje u pacjentów wystąpienie charakterystycznych objawów. Chorzy najczęściej zgłaszają się do lekarza z wysoką gorączkę i kaszlem. Zwykle jest on mokry i towarzyszy mu odkrztuszanie ropnej wydzieliny. Ponadto pojawiają się:

• dreszcze;
• uczucie rozbicia;
• ogólne osłabienie;
• nadmierna potliwość;
• wystąpić również może ból w klatce piersiowej, który nasila się podczas ataku kaszlu lub oddychania;
• świszczący oddech oraz duszności. 

Rozpoznanie zapalenia płuc

Diagnostyka zapalenia płuc polega na przeprowadzeniu szczegółowego badania, które rozpoczyna się od wywiadu. Następnie lekarz wykonuje badanie przedmiotowe, wykorzystując stetoskop, ocenia kondycję płuc i oskrzeli oraz słucha, czy w obrębie dolnych dróg oddechowych obecne są patologiczne zmiany. W celu potwierdzenia diagnozy lekarz może skierować pacjenta na badanie RTG, które uwidoczni obecność nacieków zapalnych. 

U chorych zmagających się z zapaleniem płuc zachodzą zmiany w badaniach laboratoryjnych. Podwyższone stężenie CRP świadczy o toczącym się stanie zapalnym. Charakterystyczną cechą jest też podwyższona leukocytoza, głównie neutrofile. 

Niekiedy, w celu dopasowania optymalnego leczenia, konieczne jest ustalenie czynnika etiologicznego oraz ocena jego wrażliwości na antybiotyki. Przeprowadza się wówczas badanie mikrobiologiczne plwociny. Materiałem do analizy może być również krew, popłuczyny z oskrzeli oraz płyn opłucnowy. Nie jest to jednak badanie zlecane rutynowo wszystkim pacjentom z zapaleniem płuc.  

Leczenie zapalenia płuc

Zapalenie płuc o podłożu bakteryjnym leczone jest przede wszystkim antybiotykami. Możliwości są bardzo szerokie, a wybór właściwego leku zależy od decyzji lekarza. U chorych z ciężkim przebiegiem zapalenia płuc oraz w przypadku zakwalifikowania do leczenia szpitalnego, najczęściej zlecane jest badanie, pozwalające ustalić, jaki patogen wywołał chorobę. Dzięki temu istnieje możliwość dopasowania odpowiedniego antybiotyku. 

Osoby leczone w warunkach domowych najczęściej przyjmują leki w postaci doustnej, natomiast w warunkach szpitalnych, jeśli stan pacjenta tego wymaga, podaje się leki dożylnie lub domięśniowo. 

Okres trwania antybiotykoterapii zazwyczaj wynosi 7 dni, natomiast w niektórych sytuacjach może się znacznie wydłużyć. Antybiotyki przyjmowane są w określonych dawkach i zgodnie ze schematem ustalonym przez specjalistę. Wprowadzić należy również preparaty wspomagające odbudowę naturalnej flory bakteryjnej w jelitach, ponieważ antybiotyki ją niszczą. Zaburzenia w składzie mikroflory mogą zwiększać ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. 

Powikłania po zapaleniu płuc 

Jeśli choroba nie zostanie odpowiednio zdiagnozowana i leczona dojść może nawet do trwałego uszkodzenia miąższu płuc. Jednym z powikłań jest rozwój ropni płuc, czyli przestrzeni w miąższu, które wypełnione są ropą. Często diagnozowanym powikłaniem jest także wysięk w jamie opłucnej, czyli w przestrzeni znajdującej się między płucem i klatką piersiową.  

Jak zapobiegać zapaleniu płuc?

Duże znaczenie w profilaktyce zapalenia płuc odgrywa odpowiedni styl życia. Zrównoważona dieta, odpowiednia dawka aktywności fizycznej, właściwa higiena jamy ustnej, profilaktyczne szczepienia, np. przeciw grypie, a także zaprzestanie palenia tytoniu pomagają zredukować ryzyko zakażenia dróg oddechowych, w tym zapalenia płuc.