Zapalenie płuc u dziecka - objawy i leczenie 

Zapalenie płuc - co to za choroba i jakie są jej rodzaje? 

O zapaleniu płuc mówi się, kiedy dochodzi do zakażenia dystalnej części układu oddechowego. Cechą charakterystyczną choroby jest zajęcie miąższu płuc. W badaniu radiologicznym obserwuje się naciek zapalny oraz wysięk w pęcherzykach płucnych. 

Wyodrębnia się różne warianty zapalenia płuc. Ogólna klasyfikacja pozwala wyróżnić dwa główne rodzaje choroby:

• zakażenia szpitalne,
• zakażenia pozaszpitalne.

Mówiąc o szpitalnym zapaleniu płuc, należy przyjąć, że choroba rozwinęła się po upływie 48. godzin od chwili przyjęcia pacjenta do szpitala lub przed upływem 72. godzin od chwili wypisu.

Natomiast pozaszpitalne zapalenie płuc występuje wtedy, gdy osoba, u której doszło do ostrej infekcji miąższu płuc, nie przebywała w szpitalu w ciągu 14. dni poprzedzających diagnozę. Jeśli choroba zostanie potwierdzona w ciągu pierwszych 48. godzin po przyjęciu do szpitala, to do zakażenia doszło jeszcze przed hospitalizacją. 

W przypadku dzieci dodatkowo wyróżnić można dwa warianty tego schorzenia:

• zachłystowe zapalenie płuc,
• zapalenie płuc okresu noworodkowego.

W obu przypadkach mali pacjenci najczęściej wymagają hospitalizacji. 

Noworodkowe zapalenie płuc

Zapalenie płuc występujące u noworodków zawsze wymaga szczególnej obserwacji i odpowiednio dopasowanego leczenia. Ze względu na wiek, dzieci pozostawać muszą zazwyczaj na oddziale szpitalnym, aby w razie pogorszenia stanu zdrowia możliwe było jak najszybsze udzielenie im pomocy.

Noworodkowe zapalenie płuc dzieli się na infekcje o wczesnym i późnym początku. Do wczesnego zakażenia dochodzi zazwyczaj jeszcze na etapie życia płodowego lub podczas porodu. W takim przypadku charakterystyczne objawy choroby pojawiają się do 3.-7. doby od chwili narodzin.

Zapalenie płuc okresu noworodkowego o późnym początku rozwija się u dzieci między 4. dobą a 3. miesiącem życia. Ten typ schorzenia wywoływany jest zazwyczaj przez patogeny, które znajdują się w środowisku zewnętrznym (szpitalnym) lub domowym. 

Obserwacja noworodków, u których doszło do rozwoju wczesnego zapalenia płuc, pozwala wskazać pewne czynniki ryzyka, wśród których wymienić należy: 

• przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego (tj. więcej niż 18 godzin przed porodem), 
• występująca u matki gorączka w czasie porodu,
• nawracające zakażenia układu moczowego u matki,
• nieprawidłowy zapach i wygląd wód płodowych,
• niska masa urodzeniowa noworodka,
• uzyskanie niskiej oceny w skali Apgar. 

W przypadku późnego rozwoju choroby, czynnikiem ryzyka jest:

• stosowanie wentylacji mechanicznej,
• przedłużająca się hospitalizacja,
• pobyt na oddziale intensywnej terapii,
• czy wrodzone wady układu oddechowego i serca. 

Zachłystowe zapalenie płuc

Zdarza się, że do rozwoju tej choroby u dzieci dochodzi na skutek zachłyśnięcia, w wyniku czego do płuc przedostają się tlenowe i beztlenowe bakterie, bytujące w jamie ustnej i nosogardle, które wywołują stan zapalny.

Zwiększone prawdopodobieństwo rozwoju zachłystowego zapalenia płuc obserwuje się u dzieci z: 

• zaburzeniami połykania,
• chorobami neurologicznymi, w przebiegu których dochodzi do nieprawidłowej koordynacji nerwowo-mięśniowej gardła,
• a także po przebytym znieczuleniu ogólnym. 

Przyczyny zapalenia płuc u dzieci

Chorobę u dzieci wywołać mogą różne czynniki. Zagrożenie stanowią zarówno bakterie, jak i wirusy. Zapalenie płuc u dzieci rzadziej rozwija się na podłożu grzybiczym lub pasożytniczym. 

U noworodków, u których doszło do wczesnego zapalenia płuc, przyczyną są najczęściej bakterie, które znajdują się w drogach rodnych matki, w tym przypadku zwykle są to:

• Chlamydia trachomatis,
• paciorkowce z grupy B,
• pałeczki Gram (-).

Kobieta będąca nosicielką wirusów opryszczki pospolitej lub cytomegalii również może zakazić dziecko w czasie porodu, w konsekwencji czego rozwinąć się może zapalenie płuc. Dużym zagrożeniem są bakterie obecne w środowisku szpitalnym, takie jak: gronkowce, Klebsiella pneumoniae. 

U noworodków powyżej 3. miesiąca życia i dzieci do 5. roku życia, częstą przyczyną rozwoju zapalenia płuc są wirusy, w szczególności:

• RSV,
• HMPV (metapneumowirus człowieka),
• HBoV (wirus Boca),
• wirusy grypy typu A i B,
• wirusy paragrypy,
• adenowirusy.

Z kolei główną przyczyną zapalenia płuc wywołanego przez bakterie są zazwyczaj Streptococcus pneumoniae. 

Starsze dzieci, które ukończyły 5. rok życia, zwykle zmagają się z zapaleniem płuc o podłożu bakteryjnym. Częste są również infekcje mieszane wirusowo-bakteryjne. 

Objawy zapalenia płuc u dzieci 

Zapalenie płuc u dzieci powoduje wystąpienie charakterystycznych objawów. Najczęściej pojawia się gorączka, kaszel oraz przyspieszony oddech. W zależności od tego, czy choroba wywołana jest przez wirusy, czy bakterie wyodrębnić można dodatkowe specyficzne objawy.

Przy bakteryjnym zapaleniu płuc u dziecka obserwuje się takie objawy, jak:

• wysoką gorączkę, 
• dreszcze,
• duszności,
• w początkowej fazie choroby kaszel jest raczej suchy, a następnie wilgotny,
• dziecko uskarża się na ból w klatce piersiowej oraz ból brzucha. 

Choroba wywołana przez wirusy lub atypowe patogeny najczęściej powoduje:

• niewielki wzrost temperatury ciała,
• ból głowy,
• suchy kaszel,
• pojawić się też może wysypka na skórze. 

Jak rozpoznać zapalenie płuc u dziecka?

Rozpoznanie choroby nie zawsze jest łatwe. Pojawienie się objawów, takich jak kaszel oraz gorączka wymaga konsultacji z lekarzem, który po przeprowadzonym wywiadzie wykona badanie przedmiotowe dziecka. Zapalenie płuc u dzieci często rozpoznawane jest już na podstawie występujących symptomów oraz po badaniu osłuchowym. Atypowe lub wirusowe zapalenie płuc z reguły powoduje charakterystyczny, świszczący oddech. Lekarz może stwierdzić również osłabiony szmer oddechowy pęcherzykowy oraz szmer oskrzelowy. 

W uzasadnionych przypadkach lekarz może skierować małego pacjenta na dodatkowe badanie, jakim jest RTG klatki piersiowej. Obecnie nie jest ono wykonywane obligatoryjnie, zaleca się skierowanie wyłącznie w sytuacjach trudnych. Dzieci leczone ambulatoryjnie, reagujące na zastosowaną terapię nie są kierowane na rutynowe prześwietlenie. Jest ono wykonywane w przypadku ciężkiego przebiegu choroby, w szczególności gdy  zastosowane leczenie nie jest skuteczne, choroba nie ustępuje lub pojawiły się powikłania. 

CRP, leukocytoza czy badania mikrobiologiczne wykonywane są zazwyczaj tylko u dzieci hospitalizowanych, kiedy konieczne jest przeprowadzenie rozszerzonej i szczegółowej diagnostyki, w celu dopasowania odpowiednich metod terapii. 

W przebiegu zapalenia płuc u dzieci, jeśli proces chorobowy jest mocno zaawansowany, dojść może nawet do niedotlenienia. Dlatego też konieczne może być wykonanie pulsoksymetrii, aby zminimalizować ryzyko rozwoju zagrażających życiu powikłań. 

Leczenie zapalenia płuc u dziecka

Sposób leczenia dzieci ze zdiagnozowanym zapaleniem płuc zależy przede wszystkim od indywidualnego stanu małego pacjenta. Jeśli jest taka możliwość, dziecko może być leczone w warunkach ambulatoryjnych, w domu. W niektórych sytuacjach konieczna jest jednak hospitalizacja. Przyjmuje się, że noworodki i dzieci, które nie ukończyły jeszcze 6. miesiąca życia, zawsze powinny trafić na oddział szpitalny, podobnie jak dzieci z ciężkim przebiegiem choroby. 

Dobór metody leczenia zależy od: 

• stanu dziecka,
• poziomu saturacji,
• pojawiających się duszności i bezdechów. 

W przypadku wirusowego podłoża choroby stosowane są głównie leki przeciwgorączkowe oraz odpowiednio dobrane preparaty, pomagające hamować odruch kaszlu (w przypadku kaszlu suchego lub ułatwiających odkrztuszanie przy kaszlu mokrym). Gdy choroba wywołana jest przez bakterie, konieczne może być podanie antybiotyku. 

Leczenie w szpitalu, poza stosowaniem odpowiednio dobranych leków, często wymaga również włączenia tlenoterapii (w przypadku spadku saturacji). U dzieci, u których doszło do odwodnienia konieczne, może być wyrównanie bilansu płynów i elektrolitów. 

W procesie leczenia bardzo ważne jest, aby zapewnić dziecku odpowiednie warunki do powrotu do zdrowia.  Aby ułatwić oddychanie, warto zadbać o odpowiednią wilgotność i temperaturę powietrza (mieszczącą się w granicach 18-20 stopni) w pomieszczeniu, w którym dziecko przebywa. Szczególną uwagę należy również zwrócić na dietę dziecka oraz zapewnić odpowiednią podaż płynów. W przypadku wystąpienia gorączki dopuszczalne jest stosowanie leków obniżających temperaturę ciała. 

Kiedy zgłosić się do szpitala?

Zapalenie płuc to choroba, która nie w każdym przypadku wymaga hospitalizacji. W większości przypadków, do szpitala kierowane są noworodki i niemowlęta, których stan może bardzo szybko pogorszyć się, w związku z czym powinny znajdować się pod stałą obserwacją lekarza. 

Najczęściej jednak wskazaniem do skierowania dziecka do szpitala jest ciężki przebieg choroby, w tym: 

• niska saturacja,
• wysoka gorączka,
• a także pojawienie się objawów, które świadczyć mogą o rozwoju sepsy, wstrząsu lub niewydolności krążenia.

W przypadku dzieci spadek saturacji do poziomu 92% wymaga rozpoczęcia tlenoterapii na oddziale szpitalnym oraz stałego monitorowania poprawy stanu zdrowia. Jeśli natlenienie krwi spadnie do poziomu 60% konieczne może być przeniesienie dziecka na oddział intensywnej opieki medycznej. 

Postępowanie po wyleczeniu zapalenia płuc u dzieci 

Zapalenie płuc, nawet jeśli pojawią się powikłania, jest chorobą, którą można całkowicie wyleczyć. Powrót do zdrowia wymaga czasu, aby układ oddechowy i płuca po przebytej chorobie zregenerowały się, szczególnie jeśli dziecko zmaga się dodatkowo z chorobami przewlekłymi. 

Po zakończonej chorobie należy stosować się do zaleceń lekarza. W niektórych przypadkach konieczne może być umówienie wizyty u specjalisty i monitorowanie stanu zdrowia dziecka w dłuższym okresie czasu, szczególnie jeśli organizm dziecka musiał zmierzyć się z powikłaniami. 

Duże znaczenie ma również profilaktyka oraz postępowanie, pozwalające wyeliminować lub znacznie zredukować ryzyko nawrotu choroby. Pomóc mogą m.in. szczepienia ochronne oraz unikanie czynników drażniących, jak dym tytoniowy. Warto także zadbać o przestrzeganie podstawowych zasad higieny.