Zapalenie zatok – przyczyny, objawy i leczenie 

Czym jest zapalenie zatok? 

Zatoki to jamy w kościach twarzoczaszki połączone z jamą nosową, wypełnione są powietrzem i wysłane nabłonkiem orzęsionym produkującym śluz. Występują zazwyczaj parami, symetrycznie po obu stronach nosa. Zdarza się, że po jednej stronie zatoka się nie wykształciła. Człowiek posiada 4 pary zatok i w zależności od lokalizacji rozróżnia się zatoki (komórki):

• sitowe leżące centralnie między oczami, 
• klinowe wewnątrz czaszki, za jamą nosową,
• czołowe znajdujące się powyżej nasady nosa,
• i największe zatoki szczękowe mieszczące się w górnej szczęce pod oczodołami.

Ponieważ są wypełnione powietrzem, sprawiają, że czaszka jest lżejsza. Umożliwiają ogrzanie i nawilżenie powietrza, którym oddychamy. Umożliwiają wyrównanie ciśnienia w czasie oddychania. Pełnią również funkcję ochronną (zabezpieczają mózgoczaszkę przed urazami mechanicznymi).  

Każda z przestrzeni łączy się z jamą nosową. Dzięki temu ułatwione jest wentylowanie zatok, poprzez stały dostęp powietrza oraz usuwanie wydzieliny, która produkowana jest w zatokach. Na skutek infekcji dochodzi do obrzęku błon śluzowych wyściełających wnętrze zatok, rozwija się stan zapalny. Powietrze nie może swobodnie przez nie przepływać, wydzielina z wnętrza zatoki zalega w kostnej przestrzeni, powodując wiele nieprzyjemnych dolegliwości. 

Wyróżniamy 2 rodzaje zapalenia zatok: ostre oraz przewlekłe.

Ostre zapalenie zatok 

O ostrym zapaleniu zatok przynosowych mówi się wtedy, gdy objawy utrzymują się do 12 tygodni. W zależności od etiologii choroba może mieć różny przebieg. Gdy ostre zapalenie zatok wywołane jest przez wirusy, objawy mijają zazwyczaj samoistnie w ciągu 10 dni. Jest to najczęściej występujący wariant ostrego zapalenia zatok, towarzyszący przeziębieniu.

Drugim wariantem choroby jest powirusowe zapalenie zatok, w którym objawy utrzymują się co najmniej 10 dni, ale nie dłużej niż 12 tygodni. Charakterystycznym objawem jest to, że symptomy wyraźnie nasilają się po 5 dniach.

Gdy dojdzie do bakteryjnego zapalenia zatok, wówczas choroba przebiegać może dość intensywnie, pojawia się gorączka powyżej 38°C, występujące wcześniej dolegliwości zdecydowanie się nasilają, wydzielina z nosa zmienia swoją barwę, pojawia się silny miejscowy ból w obrębie twarzy, dlatego konieczne jest rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.  

Przewlekłe zapalenie zatok

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych trwa zdecydowanie dłużej – ponad 12 tygodni i objawy nie ustępują całkowicie tak jak w przypadku ostrego zapalenia zatok. W przebiegu choroby objawy utrzymują się stale, choć z różną intensywnością. Obserwacja sytuacji klinicznej pacjenta pozwala wskazać czynniki, które były przyczyną przewlekłego zapalenia zatok, m.in.:

• nieleczona lub niewłaściwie leczona alergia,
• zakażenia grzybicze,
• polipy nosa,
• choroby zębów,
• niedobory odporności,
• choroby ogólnoustrojowe, 
• guzy również mogą być związane z przewlekłym zapaleniem zatok. 

Zapalenie zatok – przyczyny choroby 

W zależności od patogenu wywołującego chorobę rozróżnia się wirusowe, bakteryjne, grzybicze oraz alergiczne podłoże choroby. W przypadku wirusowego zapalenia zatok najczęściej są to wirusy:

• grypy, 
• rotawirusy,
• adenowirusy,
• a także koronawirusy.

Natomiast zakażenie bakteryjne jest zazwyczaj konsekwencją nadkażeń, pojawiających się po alergicznych lub wirusowych infekcjach. Najrzadziej obserwuje się grzybicze zapalenie zatok, które rozwijają się najczęściej u osób chorujących na cukrzycę, a także zmagających się z zespołami obniżonej odporności. 

Analizując przyczyny choroby, należy podkreślić, że występuje wiele czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi stanu zapalnego zatok. Nie tylko alergia czy astma, ale również cukrzyca, niektóre przebyte wcześniej choroby, jak np.:

• nieżyt nosa,
• wady anatomiczne (wrodzone i powstałe na skutek urazów),
• zaburzenia transportu śluzowo-rzęskowego, które obserwowane jest np. w przebiegu mukowiscydozy.

Duże znaczenie ma również jakość powietrza –  gdy znajduje się w nim dużo zanieczyszczeń, zatoki są bardziej narażone na rozwój choroby. Należy mieć świadomość, że dym tytoniowy również działa niekorzystnie, dotyczy to zarówno biernych, jak i czynnych palaczy. 

Zapalenie zatok – objawy

Charakter objawów chorych zatok zależy od przyczyny wywołującej chorobę, ale dla wszystkich problemów z zatokami wymienić można zespół specyficznych objawów. Najbardziej charakterystycznym jest niedrożność nosa (uczucie jego zatkania), w konsekwencji czego pacjenci zgłaszają również problemy z węchem. Rozwijający się stan zapalny prowadzi do obrzęków śluzówki i bólu, a także wzrostu ciśnienia i ucisku, który dla pacjentów staje się bardzo niekomfortowy (uczucie rozpierania twarzy). W wielu przypadkach pojawia się intensywna wydzielina, która może wyciekać przez nos, ściekać po tylnej ścianie gardła, lub też zalegać w zatokach, chociaż należy mieć świadomość, że choroba może przebiegać również bez kataru. 

Przebieg choroby powoduje pojawienie się typowych dla wielu infekcji symptomów, jak:

• gorączka,
• ogólne złe samopoczucie,
• kaszel. 

W przypadku bakteryjnego zapalenia zatok najczęściej pojawia się gorączka, powyżej 38 stopni. Występujące wcześniej symptomy zdecydowanie nasilają się, pojawia się wydzielina z nosa, często o zmienionej barwie. Pacjenci zgłaszają intensywny ból w miejscach, w których zlokalizowane są zatoki.  

Zapalenie zatok – diagnostyka

Zapalenie zatok występuje często, zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci. Pojawienie się charakterystycznych symptomów powinno zostać jak najszybciej skonsultowane z lekarzem, bo tylko odpowiednio postawiona diagnoza i rozpoczęte leczenie mogą przynieść ulgę i przywrócić zdrowie. 

Priorytetem jest postawienie właściwego rozpoznania na podstawie szczegółowego wywiadu. Konieczne może być przeprowadzenie badania laryngologicznego (rynoskopia).

Dodatkową diagnostykę przeprowadza się przy wykorzystaniu tomografii komputerowej (rtg zatok) lub badania endoskopowego. Tomografia jest bardzo dokładnym badaniem, dostarczającym istotnych informacji nie tylko o zatokach, ale i przylegających tkanek. Uzyskany wynik pozwala na odpowiednie dopasowanie skutecznej terapii. 

W rozpoznaniu zapalenia zatok o podłożu alergicznym konieczne może być wykonanie testów alergologicznych, a przy podejrzeniu zakażenia bakteryjnego lekarz może podjąć decyzję o wykonaniu badania mikrobiologicznego (np. wydzieliny), posiew pozwala ustalić przyczynę zakażenia, aby wdrożyć odpowiednie leczenie. 

Leczenie zapalenia zatok przynosowych

Sposób leczenia zapalenia zatok zależy przede wszystkim od etiologii choroby. Jeżeli zapalenie zatok jest spowodowane infekcją wirusową, początkowo prawie zawsze można zdecydować się na samodzielne leczenie objawowe. Domowe sposoby na zatoki:

• pomóc może płukanie zatok, 
• dostępne bez recepty leki o działaniu przeciwbólowym, w tym paracetamol oraz ibuprofen — pomogą one też obniżyć ewentualną gorączkę. 

Z dostępnych bez recepty preparatów pomóc mogą również leki obkurczające błonę śluzową nosa, dzięki czemu zdecydowanie łatwiej będzie oddychać. Większość dostępnych bez recepty preparatów donosowych stosować można wyłącznie doraźnie, nie dłużej niż 5 dni. 

Gdy choroba rozwija się na podłożu nieleczonej lub niewłaściwie leczonej alergii należy w pierwszej kolejności zająć się ustaleniem, jakie czynniki powodują nieprawidłową reakcję organizmu. Konieczne może być wykonanie testów alergicznych, a następnie włączenie odpowiednich leków przeciwhistaminowych, a także obkurczających błonę śluzową nosa, które stosować można przewlekle. 

Objawy zapalenia zatok, które utrzymują się przez co najmniej 10 dni lub wyraźnie nasilają się po upływie 5 dni, a zastosowane leczenie objawowe nie przynosi efektów, zawsze wymaga konsultacji z lekarzem. 

W przypadku bakteryjnego zapalenia zatok przebiegającego z gorączką wizyty nie należy odkładać, ponieważ konieczne może być włączenie antybiotykoterapii. 

Zobacz również: Inhalacje wibracyjno-pulsacyjne

Zapalenie zatok – powikłania

Zapalenia zatok nie można bagatelizować, a jeśli nie przechodzi samoistnie po zastosowaniu dostępnych bez recepty preparatów – należy zgłosić się do lekarza. Brak odpowiedniego leczenia powoduje pogorszenie stanu pacjenta, pojawiają się kolejne dolegliwości, które mogą wymagać nawet pilnej wizyty na SOR lub hospitalizacji, jak np. podwójne widzenie, wystąpienie objawów neurologicznych, silny ból głowy, przemieszczenie gałki ocznej lub jej ograniczona ruchomość. 

Do poważnych powikłań dochodzi stosunkowo rzadko. Są to przede wszystkim stan zapalny lub ropień oczodołu. Zdecydowanie rzadziej obserwuje się powikłania wewnątrzczaszkowe, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zakrzepicę zatoki jamistej czy ropień mózgu. 

Ostatnią grupą pojawiających się powikłań są dolegliwości kostne, związane z rozwojem stanu zapalnego kości, a także szpiku kostnego w ścianach zajętej chorobowo zatoki. 

Przeczytaj także:

• Zatoki a COVID-19 | Jak odróżnić zapalenie zatok od zakażenia COVID-19
• Zapalenie oskrzeli – przyczyny, objawy i leczenie
• Zapalenie oskrzeli u dziecka
• Angina – przyczyny, objawy i leczenie
• Mukowiscydoza – co to za choroba?