Cukrzyca – rodzaje, objawy, diagnostyka i leczenie

Cukrzyca jest obecnie dość często diagnozowaną chorobą, a zagrożenie jakim jest jej występowanie niestety nie maleje. Jest to choroba metaboliczna, która polega na nieprawidłowym wydzielaniu insuliny odpowiedzialnej za regulowanie poziomu cukru we krwi. Jakie są objawy cukrzycy i jak należy działać po rozpoznaniu tej choroby? Oto najważniejsze informacje na ten temat.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca, która nosi łacińską nazwę diabetes mellitus, to choroba metaboliczna, która objawia się nieprawidłowym poziomem glukozy we krwi pacjenta. Jest on spowodowany zaburzeniami w wydzielaniu przez trzustkę hormonu – insuliny lub też jej nieprawidłowym działaniem.

Choroba występuje w różnych typach. Najczęściej notowane zachorowania dotyczą cukrzycy typu II, który określany jest jako cukrzyca insulinoniezależna. 

Liczbę osób chorych na cukrzycę w Polsce szacuje się na 2 mln. Organizacje, zajmujące się zdrowiem populacji, alarmują jednak, że realnie chorych może być nawet dwukrotnie więcej. Pozostali po prostu nie wiedzą o swojej dolegliwości.

Sprawdź >> Badania na cukrzycę

Przyczyny cukrzycy

Przyczyny cukrzycy związane są z nieprawidłową przemianą metaboliczną węglowodanów (cukrów) w organizmie człowieka. Przyczyną takiego stanu jest funkcjonowanie trzustki, która produkuje insulinę – hormon niezbędny w regulacji metabolizmu cukrów. Gdy trzustka produkuje go zbyt mało lub nie produkuje w ogóle, wówczas zaczynają się problemy.

Przyczyn źle funkcjonującej trzustki może być wiele. Zależą one przede wszystkim od typu cukrzycy, jaka została zdiagnozowana. Część czynników wywołujących problemy z metabolizmem węglowodanów leży w genetyce i na to nie ma możliwości oddziaływania.

Jednak poza uwarunkowaniami genetycznymi, duży wpływ na rozwój choroby mają także czynniki środowiskowe.

Wpływ na rozwój cukrzycy typu II w dużej mierze ma:

• prowadzony tryb życia, 
• dieta, 
• nadmierne spożywanie alkoholu, 
• palenie papierosów.

Rodzaje cukrzycy

W obrębie jednostki chorobowej, jaką jest cukrzyca, wyróżnia się kilka jej typów. Ich rozróżnienie jest konieczne, ponieważ grupuje pewne typy choroby.

Wyróżnia się następujące rodzaje cukrzycy:

• cukrzyca typu I,
• cukrzyca typu II,
• cukrzyca noworodkowa utrwalona,
• cukrzyca MODY,
• cukrzyca wtórna,
• cukrzyca ciążowa.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 dotyka przede wszystkim dzieci. Pierwsze objawy cukrzycy typu I obserwowane są zazwyczaj między 10. a 14. rokiem życia. U podstaw choroby leży zniszczenie komórek β trzustki, które odpowiadają za produkcję insuliny, przez przeciwciała, zwane autoprzeciwciałami. Przeciwciała te powodują niszczenie komórek własnych organizmu, które w medycynie określane jest mianem autoagresji. W wyniku procesu niszczone są komórki trzustki, a przez to nie jest wytwarzana insulina.

Cukrzyca typu 2

Najczęściej występującym w ostatnich latach rodzajem cukrzycy jest cukrzyca typu 2. Duże znaczenie dla rozwoju tej choroby mają czynniki środowiskowe, takie jak dieta, tryb życia, ale również nadmierne spożywanie alkoholu czy palenie papierosów. W obrębie cukrzycy typu II rozróżnia się dwa rodzaje choroby. Pierwsza z nich polega na upośledzeniu funkcji wydzielania insuliny, natomiast w drugim przypadku jest to tzw. insulinooporność.

Cukrzyca noworodkowa utrwalona

Jest to rodzaj cukrzycy, który występuje już w pierwszym miesiącach życia dziecka. Przyczyny wystąpienia cukrzycy noworodkowej to przyczyny genetyczne, które powodują bardzo duże ograniczenie w produkcji insuliny przez trzustkę.

Cukrzyca MODY

Cukrzyca MODY jest to specyficzny rodzaj cukrzycy, który diagnozowany jest niezwykle rzadko. Cukrzyca MODY, nazywana jest również graniczną postacią cukrzycy, ze względu na fakt, że łączy w sobie charakterystyczne czynniki dla cukrzycy 1 i 2 typu.

Podobnie jak cukrzyca typu I, występuje u ludzi młodych oraz u dzieci, jednak przebieg procesu chorobowego jest bardzo zbliżony do w zakresie objawów klinicznych do cukrzycy typu II. Jest to rodzaj cukrzycy o podłożu genetycznym. Obserwowane są mutacje w obrębie pojedynczych genów, odpowiadających za wydzielanie przez organizm insuliny.

Cukrzyca wtórna

Pod pojęciem cukrzycy wtórnej rozumieć należy zaburzenia gospodarki węglowodanowej, które spowodowane są różnymi czynnikami. Czynniki te pogrupować można na trzy podstawowe kategorie:

• wynikające z chorób trzustki (w tym ostre lub przewlekłe zapalenie trzustki, urazy trzustki, stan po częściowej bądź całkowitej resekcji trzustki, nowotwory trzustki, mukowiscydoza lub hemochromatoza), 
• czynniki wywołane zaburzeniami endokrynologicznymi, 
• jako skutek stosowania niektórych leków.

Cukrzyca ciążowa

Jest to rodzaj cukrzycy, który diagnozowany jest u kobiet ciężarnych, zazwyczaj pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży. Cukrzyca ciążowa to zaburzenie w zakresie tolerancji węglowodanów, które wywołuje u kobiety ciężarnej zwiększenie stężenia glukozy we krwi. Zazwyczaj cukrzyca ciążowa mija samoistnie po porodzie.

Zdarza się jednak, że cukrzyca ciążowa przechodzi u danej kobiety w cukrzycę typu 2.

Kobieta z cukrzycą ciążową, aż do porodu musi przestrzegać wszystkich wskazań przekazanych jej przez lekarza prowadzącego i diabetologa:

• musi regularnie mierzyć poziom cukru we krwi, 
• dbać o utrzymanie go na odpowiednim poziomie, 
• skrupulatnie przestrzegać narzuconej diety.

Cukrzyca - objawy

Rozpoznanie pierwszych objawów cukrzycy jest niezwykle istotne, ponieważ pozwala na podjęcie natychmiastowego działania. Nieleczona może bardzo negatywnie wpłynąć na ogólny stan zdrowia, stąd właśnie wczesna diagnostyka jest tak znacząca.

Do najbardziej charakterystycznych objawów cukrzycy należą:

• duże pragnienie,
• częste oddawanie moczu,
• duży apetyt,
• utrata masy ciała,
• ogólne osłabienie i senność.

Dostrzeżenie tych objawów powinno być bardzo wyraźnym sygnałem alarmowym. Należy się wówczas niezwłocznie zgłosić do lekarza, a po uzyskaniu diagnozy, do poradni diabetologicznej (poradnia dla cukrzyków). Oznacza to bowiem, że natychmiast należy podjąć działania mające na celu przejęcie kontroli nad chorobą.

Cukrzycy nie da się wyleczyć. Można jednak zminimalizować jej destrukcyjne działanie poprzez odpowiednią dietę, styl życia i stosowanie leków.

Objawy cukrzycy typu II to, oprócz już wymienionych objawów to:

• trudne gojenie się ran (nawet małe skaleczenia goją się długo), 
• częste infekcje pęcherza moczowego, 
• zapalenia skóry,
• świąd skóry,
• ogólne stany zapalne.

Na podstawie powyższej listy widać od razu, że objawy nie są wcale jednoznaczne. Jeżeli jednak większość z nich współwystępuje, to diagnostyka w kierunku cukrzycy koniecznie powinna zostać podjęta.

Nie zawsze cukrzyca daje wcześniej wymienione objawy. Czasami przebiega bezobjawowo lub objawy nie są charakterystyczne i właśnie dlatego osoba chorująca nie wie nawet, że cierpi na takie schorzenie.

Diagnostyka 

W przypadku cukrzycy wczesna diagnoza jest niezwykle istotna. Pozwala na szybkie wdrożenie leczenia i zastosowanie diety, która pozwoli na prawidłowe funkcjonowanie i kontrolowanie poziomu glukozy we krwi. Jednocześnie to sposób na to, by zapobiec powikłaniom, do których może dojść, jeżeli natychmiastowe leczenie nie zostanie podjęte. 

Po przeprowadzeniu dokładnego wywiadu z pacjentem, lekarz powinien zlecić różnorodne badania, w tym badanie glukozy we krwi.

Jeżeli poziom glikemii na czczo znajdzie się między wartościami 60mg/dl a 99 mg/dl to nie ma powodów do obaw. O nieprawidłowym wyniku mówi się dopiero przy wartościach powyżej 100 mg/dl.

Oczywiście, podwyższony pojedynczy wynik nie musi jeszcze przesądzać o cukrzycy. Aby potwierdzić cukrzycę konieczne jest wykonanie dodatkowych badań, w tym test obciążenia glukozą, który polega na zbadaniu próbki krwi na czczo, przyjęciu glukozy (wypija się odpowiednio odmierzoną porcję) i wykonaniu kolejnych badań krwi w określonych odstępach czasu.

Wyniki badań możesz skonsultować z diabetologiem >> Umów wizytę

Badanie poziomu cukru

Bardzo ważne jest to, by poziom cukru we krwi był badany w odpowiednim momencie. W przypadku pomiarów diagnostycznych badanie należy wykonać rano i na czczo. Wieczór przed badaniem (8-12 godzin) nie powinno się spożywać alkoholu ani zbyt tłustych i obfitych potraw.

Po zdiagnozowaniu cukrzycy, trzeba pamiętać o regularności wykonywanych pomiarów glukometrem. Pomiar musi być wykonany tak często jak zalecił lekarz, nawet kilka razy dziennie.

Warto również wiedzieć, że poziom cukru powinno się też badać kontrolnie, gdy:

• istnieje obciążenie genetyczne (chorzy na cukrzycę w rodzinie),
• osoba jest po 45 roku życia,
• występuje otyłość,
• kobieta jest w ciąży,
• pojawiają się niepokojące objawy, sugerujące zaburzenia wydzielania lub działania insuliny.

Powikłania cukrzycy

Cukrzyca jest chorobą, która wpływa również na funkcjonowanie innych narządów i organów. Jej leczenie i kontrolowanie pozwala zapobiegać powikłaniom. Zbyt późno postawiona diagnoza lub lekceważenie zaleceń lekarza lub diabetologa mogą doprowadzić jednak do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Zasadniczo, powikłania cukrzycowe dzieli się na wczesne (ostre) i późne (przewlekłe).

Wczesne powikłania cukrzycy:

• kwasica ketonowa – spowodowana nieprawidłowym poziomem cukru we krwi. Może doprowadzić nawet do śmierci,
• hipoglikemia – niedocukrzenie, które prowadzi do śpiączki hipoglikemicznej i śmierci,
• hiperglikemia – czyli podwyższony poziom cukru we krwi, zwykle wynikający z braku leczenia lub nieprawidłowego leczenia.

Późne powikłania cukrzycy:

• choroba niedokrwienna serca, którą powodują zmiany miażdżycowe w naczyniach wieńcowych występujące u cukrzyków,
• zawał serca,
• udar mózgu,
• retinopatia cukrzycowa,
• uszkodzenie nerek,
• uszkodzenie nerwów,
• stopa cukrzycowa.

Hipoglikemia

Hipoglikemia czyli niedocukrzenie. Jest to spadek stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl. U osób długotrwale chorujących na cukrzycę może być w pierwszej fazie niezauważalny, ale jeżeli pomiar wskaże takie wartości, to należy natychmiast podjąć działania, których celem jest wyrównanie zbyt niskiego poziomu. Zbyt duży spadek cukru może nawet doprowadzić do śpiączki hipoglikemicznej. Hipoglikemia pojawia się najczęściej przy cukrzycy typu I. 

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy musi być zaplanowane i zaordynowane przez lekarza prowadzącego, który dobierze i określi ich odpowiednie dawki. Leczenie cukrzycy polega przede wszystkim na przestrzeganiu prawidłowej diety, a  najczęściej również, zależnie od typu choroby i zaleceń lekarza, na przyjmowaniu leków i/ lub przyjmowaniu insuliny.

Odpowiednia edukacja chorego też stanowi element leczenia. Ma to znaczenie przede wszystkim takie, że dzięki profesjonalnej wiedzy pacjent z cukrzycą może odpowiednio zareagować w razie dostrzeżenia pierwszych niepokojących objawów, które mogą świadczyć o niewłaściwym poziomie cukru we krwi. Żaden chory na cukrzycę nie może samodzielnie odstawić przepisanych mu leków czy zrezygnować z terapii insuliną.

Cukrzyca typu 1

Leczenie cukrzycy typu pierwszego odbywa się za pomocą insulinoterapii. Poziom podawanej insuliny powinien być dopasowany do stanu zdrowia chorego. Insulinę podaje się za pomocą pompy insulinowej lub pena.

Podstawą leczenia jest odpowiednia dieta. Chory powinien jeść posiłki regularnie o podobnej kaloryczności. Bardzo starannie trzeba dbać o odpowiednie proporcje składników pokarmowych. Wsparciem leczenia może być też odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny.

Cukrzyca typu 2

Leczenie cukrzycy typu drugiego rozpoczyna się od zmiany trybu życia i wprowadzeniu zdrowych nawyków nie tylko żywieniowych, ale również dotyczących aktywności fizycznej. Podstawowe znaczenie ma prawidłowa dieta i regularne spożywanie posiłków. 

Leczenie polega na przyjmowania leków doustnych. Jeżeli jednak nowy tryb życia i leki nie będą wystarczające, wdrażane jest leczenie insuliną.

Profilaktyka cukrzycy

Uniknięcie cukrzycy nie zawsze jest możliwe. Niektórzy mają bowiem genetyczną skłonność do zachorowania, jeżeli w rodzinie były już spotykane tego rodzaju przypadki. Jednak nie wszyscy obciążeni genetycznie rzeczywiście muszą zachorować.

Ryzyko cukrzycy zmniejszają:

• zdrowe nawyki żywieniowe,
• unikanie nadmiaru jakiegokolwiek ze składników odżywczych,
• prowadzenie aktywnego trybu życia.

Należy pamiętać o tym, by dbać o zbilansowane posiłki jeszcze przed zachorowaniem. Zrównoważona dieta powoduje, że organizm otrzymuje tyle składników odżywczych, ile potrzebuje i może nimi wydajnie gospodarować. 

Bardzo ważne jest prowadzenie aktywnego trybu życia. Uprawianie sportu, aktywność fizyczna, spacery i ruch korzystnie wpływają na zdrowie człowieka. Do tego nie wolno zapominać o regularnych badaniach krwi, które pozwolą na kontrolę poziomu glikemii. 

Osoby, które mają skłonność do otyłości powinny tutaj zwrócić szczególną uwagę i nie dopuścić do nadmiernego zwiększania masy ciała. Dbając o prawidłowo zbilansowane odżywianie i prowadzenie zdrowego trybu życia ryzyko zachorowania można naprawdę poważnie od siebie odsunąć.

Cukrzyca - dieta

W cukrzycy niezwykle istotna jest zbilansowana i zdrowa dieta. Nie chodzi tu wyłącznie o to, by składała się ona z weglowodanów, białek i tłuszczów, ale również o to, jakie porcje są spożywane i jak często. Należy zasięgać porad dietetyków i diabetologów, którzy opracowują najlepiej dopasowane dla danego pacjenta diety.

Co jeść w diecie cukrzycowej?

Produkty dozwolone w diecie cukrzycowej to m.in.:

• indyki, kurczaki (bez skóry),
• cielęcinę,
• bardzo chudą wołowinę,
• ryby (gotowane, pieczone, grillowane),
• mleko 2%,
• ser biały chudy lub półtłusty,
• jogurty,
• kefiry,
• maślanki,
• jaja,
• olej lniany, rzepakowy i oliwę z oliwek,
• pieczywo razowe,
• płatki owsiane górskie,
• kasze gruboziarniste: gryczana, pęczak,
• ryż brązowy,
• makaron z mąki pełnoziarnistej,
• świeże warzywa,
• rośliny strączkowe.

Wybór jest duży, więc z pewnością każdy znajdzie coś dla siebie.

Konsultacja medyczna: Agnieszka Motyl