Kiła - przyczyny, objawy i leczenie kiły

Kiła jest układową chorobą zakaźną, która wywoływana jest przez krętka bladego. Wyróżnia się kilka jej rodzajów, w zależności od zaawansowania choroby czy czasu, w którym doszło do zakażenia (kiła wrodzona).
Spis treści:

1. Kiła - przyczyny
2. Zakażenie
3. Stopnie zaawansowania
4. Objawy
5. Diagnostyka
6. Leczenie
7. Jak się nie zarazić kiłą?
8. Łysienie kiłowe

Kiła - przyczyny

Bezpośrednią przyczyną zakażenia kiłą są kontakty seksualne z osobą zakażoną. Natomiast przyczyny pośrednie wiążą się z nieświadomością i brakiem wystarczającej wiedzy społeczeństwa w zakresie chorób wenerycznych, a także sposobach zapobiegania chorobom. Ryzyko zachorowania na kiłę, ale także inne choroby weneryczne jest większe u tych osób, które mają wielu partnerów seksualnych i nie używają prezerwatyw.

Zakażenie kiłą

Rezerwuarem zakażenia kiłą są wyłącznie ludzie chorzy na kiłę. Do zakażenia dochodzi w momencie przedostania się krętków do organizmu przez skórę, błony śluzowe lub łożysko (kiła wrodzona). W rzadkich przypadkach możliwe jest zakażenie drogą krwi, jednak obecnie dzięki restrykcyjnym procedurom związanym z dopuszczeniem materiału do transfuzji takie przypadki nie są częste, w Polsce nie występują. Najczęściej do zakażenia dochodzi na skutek kontaktu seksualnego. 

Dróg zakażenia kiłą jest kilka, choć najpowszechniejszym są kontakty seksualne z osobą chorą. Jednak do zarażenia może dojść także na skutek pocałunków. Równie ryzykowny jest kontakt z materiałem zakaźnym, jaki został przekazany do laboratoryjnych badań diagnostycznych. W przypadku jednego z rodzajów kiły - postaci wrodzonej - zakażenie płodu odbywa się poprzez przeniknięcie bakterii krętka, przez łożysko. Ryzyko, że jeżeli matka jest chora na kiłę i nie leczy się, to prawdopodobieństwo, że dziecko urodzi się chore jest bardzo wysokie.

Postaci kiły wrodzonej towarzyszy szereg deformacji i nieprawidłowości w obrębie narządów i zmysłów np. wzroku.

Kiedy zrobić badanie na kiłę

Badanie na kiłę powinny wykonać osoby, które mają informację od partnera seksualnego, że jest on osobą chorą na kiłę. Duże znaczenie dla rokowania choroby ma także badanie profilaktyczne u osób, które często zmieniają partnerów seksualnych. Profilaktycznym badaniem są objęte również kobiety ciężarne, osoby, które oddają krew jako dawcy w centrach krwiodawstwa, ale też dawcy narządów czy osoby, zakwalifikowane do grup podwyższonego ryzyka.

Grupy ryzyka są dość szerokie, począwszy od osób, u których zostały zdiagnozowane zakażenia przenoszone drogą płciową, poprzez osoby zarażone wirusem HIV, WZW typu B i C, jak i wiele innych.

Stopnie zaawansowania kiły

W procesie chorobowym w kile można wyróżnić różne etapy zachorowania, w zależności od różnych kryteriów. Najczęściej wskazuje się na stopień zaawansowania choroby, zależny od czasu trwania choroby i obserwowanych zmian.

W obrębie kiły nabytej wyróżnia się

• kiłę wczesną (do roku od zachorowania),  
• kiłę późną (powyżej roku po zachorowaniu). 

Jednak taka klasyfikacja nie pozwoliłaby na pełne rozróżnienie etapów zaawansowania choroby, dlatego też w obrębie kiły wczesnej wskazuje się na kiłę pierwszego okresu (pierwotną), kiłę drugiego okresu (wtórną) oraz wczesną utajoną. W przypadku kiły późnej wskazuje się dwie podgrupy: kiłę późną utajoną oraz kiłę trzeciego okresu. Ten ostatni typ, obejmuje objawy, charakteryzujące się dużym zróżnicowaniem.

Kiła pierwotna

Kiła pierwszego okresu, zwana kiłą pierwotną, obejmuje okres od 3 do 9 tygodni, przy czym wskazuje się, że od 3 do 6 tygodnia choroba może dawać odczyn serologiczny dodatni bądź ujemny, natomiast w okresie od 6 do 9 - odczyn ten jest już zawsze dodatni. Kiła pierwotna charakteryzuje się wystąpieniem objawu pierwotnego w miejscu, w którym doszło do przeniknięcia krętków do organizmu. Występuje wówczas tzw. stwardnienie pierwotne, które jest bardzo charakterystyczne. Zazwyczaj owalne i pojedyncze owrzodzenie, które nie daje objawów bólowych. Jego brzegi są gładkie i równe, a lśniące dno pokryte jest niewielką ilością wydzieliny surowiczej oraz twardą podstawą.

U mężczyzn objaw pierwotny występuje najczęściej w rowku zażołędnym (wewnętrzna blaszka albo brzeg napletka nieopodal wędzidełka), ale w niektórych przypadkach jest obserwowany również w obrębie ujścia cewki moczowej.

Objaw kiły pierwotnej u kobiet obserwowany jest na:

• wargach sromowych, 
• łechtaczce, 
• spoidle tylnym, 
• w obrębie narządów wewnętrznych, tj.: szyjce macicy, 
• w pochwie. 

Obok objawu owrzodzenia, obserwuje się także powiększenie lokalnych węzłów chłonnych, które stają się twarde i sprężyste, choć pozostają bezbolesne. Wydzielina, która wydobywa się z owrzodzonego miejsca zawiera dużą ilość krętków, co ułatwia dalsze przenoszenie choroby.

Kiła wtórna

Kiła wtórna, nazywana również drugorzedową obserwowana jest w okresie o 9 do 16 tygodnia po zakażeniu. W procesie chorobowym występują tzw.: osutki wczesne i nawrotowe.

Osutka wczesna charakteryzuje się zazwyczaj jednopostaciowością, zazwyczaj są to plamy bądź grudki. Zmiany są obfite i symetryczne. Również wykwity są bardzo charakterystyczne - są zazwyczaj zbliżonej wielkości i podobnego kształtu. Zmiany są powierzchniowe, wyizolowane (nie grupują się, ani nie szerzą obwodowo). Występują na skórze zwykle dość krótko. Najczęściej czas ten wynosi od kilku dni, maksymalnie do kilku tygodni po czym ustępują bez śladu.

Osutka nawrotowa wygląda inaczej. Przede wszystkim charakteryzuje się wielopostaciowością, co oznacza, że obserwowane są jednocześnie grudki, plamy oraz krosty. W stosunku do osutki wczesnej, jest zdecydowanie mniej obfita i niesymetryczna.

Również w zakresie wykwitów obserwowalne są istotne różnice. Wykwity są różne, zarówno pod względem wielkości, jak i kształtu. Są głębsze, grupują się oraz szerzą obwodowo. Czas ich występowania jest długi, a po ustąpieniu mogą pozostać widoczne blizny.

Obserwowane są także uogólnione zmiany w obrębie węzłów chłonnych oraz błonach śluzowych, w postaci plam oraz owrzodzonych grudek. Pojawia się również tzw. łysienie kiłowe.

Dalsza diagnostyka pozwala wskazać zmiany w obrębie narządów wewnętrznych, takie jak:

• śródmiąższowe zapalenie wątroby, 
• niedokrwistość niedobarliwą, 
• nefropatię kiłową, 
• limfocytozę i leukocytozę, 
• zapalenie okostnej, 
• kiłowe zapalenie stawów 
• kiłowe zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych. 

Z objawów ogólnych obserwowane są objawy grypopodobne, ale także angina kiłowa, w której występują zmiany charakterystyczne dla anginy w obrębie migdałków, przy jednoczesnym braku objawów ogólnych. Paznokcie stają się kruche i łamliwe. Charakterystycznym objawem jest tzw. bielactwo kiłowe, które występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Są to charakterystyczne owalne plamy, występujące najczęściej na szyi i karku, które ustępują samoistnie.

Kiła późna

Kiła późna utajona to proces chorobowy, jaki toczy się w organizmie człowieka, w okresie powyżej dwóch lat od zachorowania. Jest diagnozowana w przypadku tych pacjentów, którzy wcześniej nie byli poddani leczeniu lub leczenie to było nieskuteczne, a w wyniku serologicznym odnotowuje się wynik pozytywny badania.

Kiłę późnę, zwana również kiłą trzeciego okresu, charakteryzuje się w obrębie określonych obszarów. W przypadku skóry występują liczne zmiany typu guzkowo-pełzakowatego, guzkowo-wrzodziejącego, a także tzw. kilakowata, która jest zmianą specyficzną, z wydzieliną o konsystencji gumy arabskiej.

W obrębie kości i stawów, diagnozowane jest zapalenie kilakowe. Zmiany dotykają również narządy wewnętrzne, takie jak: wątroba, płuca, żołądek czy jąder. Szczególnym rodzajem, jest kiła sercowo-naczyniowa, w obrębie którego wyróżnia się: zapalenie aorty przebiegające bez powikłań, zapalenie aorty, w którym doszło do zwężenia ujścia naczyń wieńcowych, lub w którym zaobserwowano niedomykalność zastawki półksiężycowatej. Ponadto, kile sercowo- naczyniowej towarzyszyć może tętniak aorty lub kilak mięśnia sercowego.

U części pacjentów dochodziło również do zapalenia mięśnia sercowego. Kiła w fazie późnej może również zaatakować układ nerwowy pacjenta. W części przypadków charakterystyczne objawy mogą nie występować w ogóle. Natomiast u tych osób, u których objawy wystąpiły, wyróżnia się następujące postaci choroby:

• kiła oponowa, w obrębie której dochodzi do ostrego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych o podłożu kiłowym,
• kiła oponowo-naczyniowa mózgu oraz rdzenia kręgowego,
• kiła miąższowa, w której obserwuje się porażenie postępujące,
• kiła kilakowa mózgu oraz rdzenia kręgowego.

Kiła - objawy

Objawy kiły są dość charakterystyczne i uzależnione od typu choroby. W przypadku kiły nabytej, pierwszym objawem jaki występuje jest tzw. objaw pierwotny. Występuje on po około 3-4 tygodniach od chwili zakażenia krętkiem. Jest to twardy naciek, który z czasem przekształca się w owrzodzenie. Zmiana jest charakterystyczna. Zwykle pojedyncza, płaska i twarda, w kształcie owalu lub koła i może mieć średnicę zaledwie kilku mm. 

W niektórych przypadkach bywa ona niezauważona lub pacjent błędnie oceni, że jest to zmiana o charakterze opryszczkowym lub wystąpi w nietypowym miejscu.

Objawy kiły obserwowane są między innymi na: 

• stopach, 
• dłoniach, 
• języku,
• w obrębie narządów płciowych, zarówno u mężczyzn jak i u kobiet. 

Na stopach obserwuje się zmiany charakterystyczne dla fazy wczesnej, wyglądające jak wysypka. Są to czerwono- brązowe plamki i grudki zlokalizowane na podeszwie stóp. Wysypka ta obejmuje najczęściej także dłonie. W przypadku języka, zmiany obserwowane są na języku, ale także na wargach, podniebieniu oraz wewnętrznej części policzków i gardle. Obserwowane jest owrzodzenie, podobne do tego, które występuje w kile pierwotnej. Objawem towarzyszącym są zazwyczaj powiększone węzły chłonne.

Kiła diagnostyka

Diagnostyka kiły jest zróżnicowana. Z jednej strony diagnozowany jest obraz kliniczny choroby, w którym pojawiają się charakterystyczne zmiany na skórze. Ich wygląd oraz rodzaj zależą w dużej mierze od stadium choroby. Bardzo istotne z punktu widzenia leczenia są badania diagnostyczne, które ze stuprocentową pewnością potwierdzają, że pacjent choruje na kiłę. Zakres badań zależy od stadium choroby.

W kile pierwszego i drugiego okresu oraz kile wrodzonej wczesnej wykonuje się preparat bezpośredni (wymaz) Badanie polega na przygotowaniu preparatu, w którym znajduje się wydzielina, pobrana ze zmiany pierwotnej oraz preparat z węzłów chłonnych. Dodatkowo, w diagnostyce kiły szeroko wykorzystuje się badania serologiczne. W odczynie serologicznym wyróżnia się dwie metody badań, wykorzystujące albo odczyny niekrętkowe, albo odczyny krętkowe.

Odczyn niekrętkowy, zwany odczynem kłaczkującym, to badanie, dzięki któremu wykrywane są przeciwciała przeciwlipidowe klasy IgG oraz IgM, jakie wytwarzane są w odpowiedzi na lipidy krętka. Natomiast odczyny krętkowe wykorzystywane są jako antygeny dla komórek krętków (żywych lub utrwalonych), a także krętków, które zostały rozbite przy pomocy ultradźwięków.

Kiła leczenie

Leczenie kiły jest różne i uzależnione od postaci choroby. Należy pamiętać, że u pacjentów, u których została zdiagnozowana kiła występuje wysokie ryzyko zachorowania na inne  choroby weneryczne, dlatego przed rozpoczęciem leczenia, w ramach diagnostyki należałoby przebadać chorych również pod kątem innych chorób wenerycznych, aby realizować leczenie adekwatne do indywidualnej sytuacji zdrowotnej pacjenta.

Największą skuteczność w leczeniu kiły uzyskuje się wykorzystując w procesie terapeutycznym penicylinę. Podaje się ją w dużych dawkach w taki sposób, aby jej stężenie w surowicy krwi osiągnęło poziom gwarantujący zniszczenie krętka w organizmie.

Gdy pacjent cierpi na kiłę układu nerwowego, wówczas odpowiednie stężenie penicyliny powinno osiągnąć się także w płynie mózgowo-rdzeniowym. W przypadku kiły pierwszo i drugorzędowej, a także kiły wczesnej i późnej utajonej oraz kiły późnej objawowej, w leczeniu pacjentów wykorzystuje się głównie:

• penicylinę prokainową, 
• tetracyklinę, 
• doksycylinę 
• erytromycynę.

W zależności od rodzaju kiły stosuje się różne dawkowanie wymienionych substancji.

W zależności od rodzaju wykorzystanego leku różnie wygląda czas leczenia, które waha się od 14 dni nawet do 30 dni. W przypadku, gdy pacjent cierpi na kiłę układu nerwowego, wówczas w leczeniu wykorzystuje się penicylinę krystaliczną, penicylinę prokainową oraz chloramfenikol.

U kobiet ciężarnych wykorzystuje się w procesie leczenia penicylinę prokainową oraz erytromycynę, natomiast dawkowanie ustalane jest indywidualnie, w zależności od stanu pacjentki. Ważne jest, aby w drugiej połowie ciąży wdrożone zostało leczenie profilaktyczne.

Jak się nie zarazić kiłą?

Profilaktyka kiły jest w zasadzie bardzo prosta. W związku z tym, że głównym źródłem zakażenia są kontakty seksualne, to podstawą wszelkiej profilaktyki powinna być odpowiednia świadomość osób w zakresie zabezpieczania się prezerwatywą lub błoną lateksową podczas stosunku (w tym oralnego oraz analnego). Nie tylko ze względu na możliwość wystąpienia niechcianej ciąży, lecz prezerwatywy chronią także przed zarażeniem chorobami wenerycznymi, w tym kiłą.

Profilaktyka w przypadku kiły nie ogranicza się jedynie do zabezpieczenia stosunków seksualnych, obejmuje również edukację seksualną, rozważny dobór partnerów oraz ogranicznie ich liczby. Kwestie związane z szerzeniem się choroby drogą kontaktów seksualnych są najistotniejsze, jednak niejedne.

Aby uniknąć zarażenia krętkami należy unikać kontaktu z wrzodami u osób chorych na kiłę. Ważne, żeby unikać kontaktu także z innymi zmianami chorobowymi na skórze i tkankach.

Szczególną ostrożność należy zachować także w przypadku kontaktu z płynami ustrojowymi, jak np. krew. Te środki ostrożności dotyczą głównie personelu medycznego i paramedycznego. Jeżeli dojdzie do zakażenia kiłą, wówczas najważniejsze jest jak najszybsze wykrycie choroby i wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby nie dopuścić do rozwoju późnej postaci choroby.

W przypadku kobiet ciężarnych powinno wykonać się obowiązkowo badanie krwi wykluczające chorobę, ponieważ w przypadku płodu zachorowanie na kiłę jest szczególnie niebezpieczne. Podjęcie leczenia ciężarnej kobiety w początkowych miesiącach ciąży zwiększa prawdopodobieństwo tego, że dziecko urodzi się zdrowe.

Łysienie kiłowe

Łysienie kiłowe jest jednym z objawów, jakie towarzyszą kile nabytej wczesnej drugiego okresu. Obserwowane jest zazwyczaj po sześciu miesiącach choroby. U części pacjentów jest ono jedynym występującym objawem toczącego się procesu chrobowego. Łysienie kiłowe występować może w dwóch postaciach ogniskowej oraz rozlanej, chociaż możliwe jest także jednoczesne występowanie obu typów.

Objawy łysienia kiłowego

Łysienie kiłowe jest dość charakterystyczne i trudno jest je pomylić z łysieniem o podłożu niekiłowym. W przebiegu kiły, łysienie występuje głównie w części skroniowej oraz potylicznej. Uwagę zwrócić należy, że zazwyczaj łysieniu kiłowemu nie towarzyszą zmiany zapalne na owłosionej części głowy. Dodatkowym objawem współistniejącym jest często bielactwo kiłowe. Wypadanie włosów jest tu najbardziej charakterystycznym objawem, ponieważ włosy zaczynają wypadać dość niespodziewanie. Jednak w łysieniu kiłowym nie dochodzi do bliznowacenia cebulek, dzięki czemu istnieje możliwość, że włosy odrosną, jednak proces ten jest długotrwały.

Leczenie łysienia kiłowego

Łysienie kiłowe jest zmianą, która współistnienie z właściwym procesem chorobowym - kiłą. Dlatego podstawą wszelkiego leczenia jest leczenie choroby podstawowej, sprowadzające się do eliminacji bakterii krętka z organizmu człowieka. Ważne jest, aby jak najszybciej choroba została zdiagnozowana i wdrożone zostało odpowiednie leczenie, ponieważ brak leczenia choroby głównej może doprowadzić do uszkodzenia mieszków włosowych, a to może spowodować nieodwracalną utratę włosów.  

Kiła wrodzona

Kiła wrodzona jest szczególnym rodzajem choroby, która jest następstwem zakażenia płodu kiłą jeszcze w trakcie ciąży. Bakterie kiły bardzo dobrze przenikają przez łożysko i infekują płód. Kiła wrodzona jest chorobą wielonarządową. U kobiet, u których doszło do zachorowania na kiłę i które jednocześnie nie podjęły leczenia w około 40% przypadków choroba doprowadza do poronienia.

Ze względu na wiek dziecka wyróżnia się kiłę wrodzoną wczesną oraz późną. Pierwsza z nich, kiła wrodzona wczesna, występuje u dziecka od chwili narodzin do około drugiego roku życia. W tym przypadku pierwsze zmiany obserwowane są zazwyczaj między 3 a 7 tygodniem życia dziecka.

Dla kiły pierwotnej charakterystyczne jest to, że nie występuje w niej objaw pierwotny. W obrębie skóry obserwuje się zmiany wielopostaciowe. Charakterystyczne są również dolegliwości i zmiany kostne i stawowe, które pojawiają się gdy dziecko ma około 2,5 miesiąca.

U dzieci w układzie kostno-stawowym na skutek zakażenia kiłą wrodzoną często dochodzi do porażenia Parrota, a także kiłowego zapalenia okostnej i szpiku.

Również w obrębie narządów wewnętrznych zachodzą liczne zmiany, takie jak:

• hepatosplenomegalia, 
• pneumonia alba, 
• kłębuszkowe zapalenie nerek, 
• małopłytkowość, 
• anemię hemolityczną,
• zapalenie jąder. 

U małych dzieci przed drugim rokiem życia rozwija się często kiła układu nerwowego, jednak w większości przebiega ona bezobjawowo. Zdarza się, że u dzieci chorujących na kiłę wrodzoną wczesną dochodzi do zapalenia siatkówki oraz naczyniówki. Drugi rodzaj choroby, kiła późna wrodzona, dotyczy dzieci powyżej 2 roku życia. Choroba w większości przypadków u dzieci starszych przebiega bezobjawowo, a zmiany kliniczne obserwowane są zazwyczaj między 8 a 14 rokiem życia.

Między 5 a 20 rokiem życia rozwijają się charakterystyczne zmiany kostne, w szczególności: szablaste podudzia, guzy Parrota, kwadratowa czaszka, podniebienie gotyckie, a także nos: lornetkowy bądź siodełkowaty. Obserwowane są także zmiany na paznokciach, a w przypadku stawów występują tzw. stawy Cluttona.

Kiła wrodzona późna wywołuje również zaburzenia w sferze układu nerwowego, powodując młodzieńcze porażenie postępujące oraz wiąd rdzenia. W kile wrodzonej późnej obserwuje się blizny w naczyniówce, a niejednokrotnie również zanik nerwu wzrokowego. W obrębie zmysłu wzroku kiła wywołuje u dzieci powyżej 2 roku życia śródmiąższowe zapalenie rogówki.

Ponadto kiła może doprowadzić także do upośledzenia słuchu (głuchota kiłowa), ale również charakterystyczne zmiany w uzębieniu (tzw. zęby Hutchinsona i Fourniera), a wokół ust pojawiają się tzw. bruzdy Parrota. Noworodki urodzone przez kobiety chorujące na kiłę powinny otrzymać po urodzeniu penicylinę w indywidualnie dobranej dawce.