Serce człowieka - jak zadbać o serce i układ krążenia?

Ludzkie serce to kluczowy narząd, gdyż odpowiada za tłoczenie krwi do całego organizmu. Znajduje się po lewej stronie klatki piersiowej i ma kształt spłaszczonego stożka. Należy o niego bardzo mocno dbać, aby nie wystąpiły groźne choroby serca, na przykład zawał czy nadciśnienie tętnicze. Służy temu prowadzenie aktywnego trybu życia, stosowanie zdrowej diety oraz regularne wykonywanie badań profilaktycznych.

Serce to ogromnie ważny narząd w organizmie człowieka. Bez niego niemożliwe jest funkcjonowanie poszczególnych układów i organów. W naszym artykule znajdziesz informacje dotyczące tego, co to jest serce, z czego jest ono zbudowane i jakie choroby mogą je dotknąć. Dowiesz się też, co zrobić, aby odpowiednio zadbać o serce.

Serce – budowa i funkcje. Gdzie jest serce u człowieka?

Serce człowieka jest narządem wyjątkowym i odgrywa w organizmie bardzo ważną rolę – jest pompą, która tłoczy krew do całego organizmu. Składa się z dwóch komór i dwóch przedsionków i jest zbudowane z jedynej w swoim rodzaju tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej.

Serce w ciele człowieka leży tuż za mostkiem, po lewej stronie klatki piersiowej. Jest wielkości zaciśniętej pięści i waży 300–350 g. Serce otoczone specjalną błoną zwaną osierdziem (lub też workiem osierdziowym), która chroni narząd przed tarciem podczas jego aktywności. Serce ma kształt spłaszczonego stożka, do którego prowadzą tętnice i naczynia żylne. Sieć tętnic i żył, do których serce pompuje krew to układ sercowo-naczyniowy.

Ludzkie serce również jest oplecione przez naczynia krwionośne ‒ tętnice wieńcowe, odchodzące od aorty, biegną wzdłuż powierzchni serca i dostarczają bogatej w tlen krwi do mięśnia sercowego. Mięsień sercowy jest pobudzany do pracy samoistnie przez impuls pochodzący z własnych komórek, bez kontroli ośrodkowego układu nerwowego. Do oceny mechanicznej czynności serca służy badanie EKG będące graficznym zapisem elektrycznej czynności mięśnia sercowego. Jest ono jednym z podstawowych badań wykorzystywanych w diagnostyce chorób serca.

Pierwszym naukowcem, który z biologicznego punktu widzenia dokładnie opisał, co to jest serce, był arabski lekarz Ibn al-Nafis, żyjący w latach 1213–1288, natomiast kilka stuleci później angielski lekarz William Harvey (1587–1657) wykazał, że skurcze serca napędzają ruch krwi przez układ krwionośny.

Prawy przedsionek otrzymuje krew z żył i pompuje ją do prawej komory. Prawa komora serca otrzymuje krew z prawego przedsionka i pompuje ją do płuc, gdzie jest wzbogacana tlenem. Lewy przedsionek otrzymuje natlenowaną krew z płuc i pompuje ją do lewej komory. Lewa komora serca (najsilniejsza komora) pompuje bogatą w tlen krew do reszty ciała. Gwałtowne skurcze lewej komory wytwarzają ciśnienie krwi.

Choroby serca. Objawy problemów z sercem

Dla prawidłowego funkcjonowania organizmu zdrowe serce jest podstawą. Jego praca może być jednak zakłócana przez wiele czynników. Należą do nich zarówno wrodzone wady serca, jak i różne choroby.

W Polsce najczęstsze choroby serca to:

• zawał serca,
• udar mózgu,
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekła niewydolność serca,
• zaburzenia rytmu serca.

Jeśli chodzi o choroby serca, objawy, takie jak ból w klatce piersiowej, duszności, kołatanie serca, zawroty głowy czy omdlenia, nie powinny być nigdy ignorowane. Wynika to z tego, że w Polsce schorzenia układu krążenia, którego centralnym organem jest właśnie serce, są najczęstszą przyczyną zgonów (ok. 45%). 

„Według Termedii choroby układu krążenia od wielu lat są pierwszą przyczyną zgonów w Polsce. Według danych GUS w 2017 r. były one odpowiedzialne za śmierć ponad 167 tys. osób w naszym kraju, czyli za 41,5 proc. wszystkich zgonów”.

Liczba chorych z niewydolnością serca w Polsce według danych z 2018 roku to aż 1,24 miliona. W ciągu 5 lat od rozpoznania niewydolności serca umiera około 40% chorych, co wynika głównie z późnej diagnostyki i niedostatecznego leczenia.

Jak sprawdzić, czy serce jest zdrowe? Jakie badania na serce?

Choroby układu sercowo-naczyniowego mogą rozwijać się przez wiele lat bez żadnych objawów, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych. Należą do nich m.in. pomiary ciśnienia tętniczego, EKG, morfologia krwi, lipidogram, badanie stężenia glukozy i ocena funkcji nerek, pomiary ciśnienia tętniczego, które możesz wykonywać samodzielnie w domu, jak i badania specjalistyczne, jak:

• EKG,
• morfologia krwi,
• lipidogram,
• badanie stężenia glukozy,
• ocena funkcji nerek.

W celu określenia struktury i wymiarów poszczególnych elementów serca, co pomaga wykryć na przykład niewydolność tego organu albo uszkodzenia powstałe podczas zawału, przeprowadza się badanie USG (echo serca). Z kolei Holter może być potrzebny przy monitorowaniu wad wrodzonych czy diagnozie choroby wieńcowej.

Jak zadbać o serce? Profilaktyka chorób układu krążenia

Choroby serca nie muszą cię dotknąć – wielu z nim można skutecznie zapobiec. Wystarczy prowadzić zdrowy styl życia.

Choroba układu krążenia może się rozwinąć, gdy w twoim życiu obecne są: niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów. Takim chorobom mogą także sprzyjać uwarunkowania genetyczne i zaburzenia gospodarki lipidowej.

Ryzyko wystąpienia problemów z sercem i układem krążenia rośnie wraz z wiekiem. Jednocześnie, niezależnie od wieku, ważnym czynnikiem zwiększającym ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego jest nadciśnienie tętnicze. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2022 r. w Polsce na nadciśnienie tętnicze chorowało prawie 10 mln dorosłych osób, najwięcej w wieku 55-74 lat.

Czynnikami zwiększającymi ryzyko tego, że pojawi się określona choroba układu krążenia, są ponadto nadwaga oraz cukrzyca.

Do działań profilaktycznych minimalizujących ryzyko wystąpienia chorób serca należą m.in.:

• zdrowa, zbilansowana dieta,
• regularna aktywność fizyczna,
• ograniczenie spożycia soli i cukru,
• stosowanie w diecie tłuszczów roślinnych (np. oliwy z oliwek, oleju rzepakowego) oraz produktów bogatych w kwasy omega-3. 

Aby mieć zdrowe serce, warto oprzeć się na diecie śródziemnomorskiej. Zawiera ona dużo owoców i warzyw, roślin strączkowych, ryb oraz pełnoziarnistego pieczywa, a niewiele czerwonego mięsa, zwłaszcza wieprzowiny. Do potraw dodaje się dużą ilość czosnku i cebuli, a do sałatek, zup i sosów oliwę z oliwek. Pokarmy przyrządzane zgodnie z taką dietą są bogate w błonnik, witaminę C, mikro- i makroelementy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe.

Wykazano, że im dieta jest bardziej zbliżona do diety śródziemnomorskiej, tym ryzyko występowania zdarzeń sercowo-naczyniowych jest mniejsze. Eksperci zalecają także spożywanie orzechów włoskich, laskowych lub migdałów, ale niesolonych i nie w miodzie.

FAQ

Gdzie dokładnie znajduje się serce człowieka?

Serce człowieka znajduje się zaraz za mostkiem, po lewej stronie klatki piersiowej.

Ile waży serce człowieka?

Serce ludzkie waży ok. 300–350 g.

Czy czystek szkodzi na serce?

Nie – ma on pozytywny wpływ na serce, gdyż na przykład rozpuszcza zatory i zakrzepy w żyłach, co zapobiega chorobie niedokrwiennej.

Jakie witaminy na serce?

Najlepsze są witaminy z grupy B, w tym tiamina (witamina B1).

Ile komór ma serce?

Ludzkie serce zbudowane jest z 2 komór – prawej i lewej.

Źródła

Epstein J.A. Rozwój serca i jego implikacje dla chorób serca. Kardiologia po Dyplomie 2011, 10 (1).

Erdmann E. Kardiologia kliniczna. Schorzenia serca, układu krążenia i naczyń okołosercowych. Tom I. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2010.

Konturek S. Fizjologia człowieka. Tom 2. Układ krążenia. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.

Kurowska K., Kudas A. Wpływ zachowań zdrowotnych na jakość życia osób z niewydolnością serca. Folia Cardiologica Excerpta 2013, 8 (1).

Laflamme M.A., Murry C.E. Heart regeneration. Nature 2011, 473.

Van Ravenswaaij-Arts C.M.A., Kollee L.A.A. Hopman J.C. i in. Heart Rate Variability. Annals of Internet Medicine 1993, 118 (6).