Rak jajnika - objawy, diagnostyka, rokowanie

Rak jajnika jest jedną z chorób nowotworowych żeńskiego układu rozrodczego, która przez długi czas nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Wykryć go można dzięki regularnym badaniom u ginekologa. Jakie są przyczyny rozwoju raka jajnika? Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój oraz jak przebiega leczenie?

Rak jajnika - co to za choroba?

Jajnik pełni w organizmie kobiety bardzo ważną rolę. Odpowiada za produkcję komórek jajowych, niezbędnych do zapłodnienia. Jajniki znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie macicy, z którą połączone są jajowodami. Poza funkcjami rozrodczymi są bardzo istotne również ze względów endokrynnych. Odpowiadają bowiem za produkcję wybranych hormonów, wśród których duże znaczenie dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania organizmu ma estradiol - ważny, kobiecy hormon. To dzięki niemu kształtują się cechy żeńskie.

Rak jajnika wystąpić może w dwóch postaciach. Pierwszy typ występuje zdecydowanie rzadziej, jednak nie można go bagatelizować. Najczęściej rozwija się na bazie nowotworów łagodnych jajnika lub o ograniczonej złośliwości. Początkowo choroba rozwija się wyłącznie w obrębie jajnika, podczas badania widoczny jest wyraźny guz, ale wraz z rozwojem, proces chorobowy obejmuje również otrzewną. Często wykrywany jest dość wcześnie.

Drugi wariant raka jajnika, występuje znacznie częściej. Niestety, diagnozowany jest dość późno, zazwyczaj w III lub IV fazie choroby, co ma istotny wpływ na skuteczność terapii. Od samego początku drugi wariant raka jajnika rozwija się jako nowotwór złośliwy. Nie zawsze pojawia się charakterystyczny guz, ale choroba rozwija się bardzo szybko, zajmując również jamę otrzewnową.

Przyczyny raka jajnika

Specjaliści od lat poszukują jednoznacznych odpowiedzi dotyczących przyczyn rozwoju raka jajnika, ale jak dotąd, nie zostały one dokładnie poznane. Duże znaczenie odgrywają czynniki genetyczne, stąd przeprowadzane jest badanie mutacji genów BRCA1 i BRCA2.

Odziedziczone nieprawidłowe geny (BRCA1, BRCA2) stanowią 15% wszystkich zachorowań.

Czynniki ryzyka zachorowania na raka jajnika

Dotychczasowe badania i obserwacje pozwalają jednak wskazać pewne czynniki ryzyka. Kobiety, które wcześniej zmagały się z rakiem piersi częściej zapadają również na raka jajnika. Wśród głównych czynników zwiększających prawdopodobieństwo wymienić należy także:

• niepłodność,
• bezdzietność,
• rak jajnika w rodzinie,
• stymulacje owulacji,
• endometrioza,
• nadmierna masa ciała,
• wiek okołomenopauzalny,
• nakłucia jajnika związane z pobieraniem oocytów,
• uzależnienie od nikotyny.

Ryzyko nowotworu jajnika jest mniejsze u kobiet, które rodziły, karmiły piersią, oraz stosowały antykoncepcję hormonalną.

Objawy raka jajnika

W pierwszym etapie choroby rak jajnika najczęściej nie daje żadnych typowych objawów. Wraz z rozwojem nowotworu, zaczynają pojawiać się kolejne symptomy choroby. Pacjentki z rakiem jajnika mogą zgłaszać pojawienie się dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Najczęściej występują:

• wzdęcia,
• odbijanie,
• zwiększenie obwodu brzucha,
• uczucie pełności,
• ból podbrzusza,
• zaparcia lub biegunki.

Bardzo często są one przez pacjentki bagatelizowane jako typowe zaburzenia jelitowe. Kolejne objawy choroby sugerujące występowanie raka jajnika to krwawienie z pochwy niezwiązane z miesiączką, oraz problemy związane z oddawaniem moczu.

Wystąpienie objawów i nieprawidłowości powinno zostać skonsultowane z lekarzem ginekologiem.

Rozpoznanie raka jajnika

W rozpoznaniu raka jajnika bardzo pomocne są badania diagnostyczne i obrazowe. Już w czasie wizyty ginekolog może wykonać badanie ginekologiczne oraz USG dopochwowe. Pozwalają one wykryć niepokojące zmiany, nie dają jednak jednoznacznej diagnozy. Przy pomocy USG wykrywane są najczęściej torbiele, które nie stanowią dużego zagrożenia dla zdrowia i życia kobiety. Obecność guzów w jajniku wymaga dalszych badań diagnostycznych.

Aby uzyskać pełny obraz stanu zdrowia kobiety, konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych ogólnych i specjalistycznych badań. Lekarz może zlecić wykonanie OB, morfologii krwi, a także USG jamy brzusznej.

Diagnostyka raka jajnika

Bardzo pomocną metodą w diagnostyce raka jajnika jest oznaczenie stężenia markerów nowotworowych. Obecnie oznaczane są dwa warianty markerów: CA-125 i HE4.

Interpretacja wyników poszczególnych markerów niezależnie od siebie nie ma istotnego znaczenia diagnostycznego, dopiero ich zestawienie przy pomocy testu ROMA pozwala ocenić prawdopodobieństwo, czy obserwowana zmiana jest złośliwym nowotworem jajnika. Łączna ocena wskazanych markerów określana jest mianem algorytmu ROMA, czyli Risk of Ovarian Malignancy Algorithm. Do oznaczenia stężenia markerów raka jajnika wystarczy próbka krwi pobrana od pacjentki, jednak do właściwej interpretacji wyniku konieczne jest uwzględnienie informacji czy pacjentka jest przed, po czy w trakcie menopauzy. Wysoka czułość badania sprawia, że może ono być z powodzeniem wykorzystywane do diagnostyki w kierunku raka jajnika we wczesnym stadium rozwoju.

Leczenie raka jajnika

Metody leczenia raka jajnika dobierane są indywidualnie do stopnia zaawansowania choroby i sytuacji zdrowotnej pacjentki.

Leczenie operacyjne

Jednym z fundamentów leczenia jest usunięcie tkanki nowotworowej z jajnika oraz innych narządów, jeśli doszło do przerzutów. Zakres i rodzaj operacji ustalany jest indywidualnie. Bardzo ważne, aby na etapie leczenia chirurgicznego wykonać tzw. cytoredukcję, czyli usunąć maksymalnie dużo komórek nowotworowych. Często wymaga to usunięcia fragmentów jelita czy śledziony.

Chemioterapia

W procesie leczenia ogromną rolę odgrywa również chemioterapia, podczas której pacjentce podawane są leki działające niszcząco na komórki nowotworowe. Chemia podawana jest najczęściej w postaci kroplówki dożylnej. Leki stosowane w ramach chemioterapii mogą powodować działanie niepożądane takie jak np. nudności, wymioty, wypadanie włosów, uszkodzenie szpiku kostnego. Standardowy sposób prowadzenia terapii polega na podaniu 3 lub 6 cykli terapii w regularnych odstępach co 3-4 tygodnie.

Wykorzystanie chemioterapii pozwala na skuteczną walkę z chorobą oraz eliminację pozostałych po zabiegu komórek. Im mniej, tym wyższa skuteczność stosowanej chemii.

Rokowanie w leczeniu raka jajnika

Rokowania związane z powrotem do zdrowia uzależnione są przede wszystkim od wariantu choroby oraz stadium, w jakim została ona wykryta. Zasada, jak w przypadku wszystkich chorób nowotworowych jest jedna - im wcześniej rak zostanie zdiagnozowany, tym większe szanse na powrót do zdrowia. Duże znaczenie ma jednak również typ nowotworu.

Nowotwory jajnika typu I, w których pojawia się charakterystyczny guz jajnika, wykrywane są zazwyczaj dość wcześnie, bo już w I lub II stadium choroby. W ujęciu histopatologicznym guzy często powstają jako klasyczny guz endometrialny lub śluzowy. Rokowania w tym wypadku są zazwyczaj dobre, a pacjentka, która podda się odpowiedniej terapii, ma szansę na powrót do zdrowia.

Zdecydowanie gorsze rokowania obserwuje się w przypadku raka jajnika II typu. W tym wariancie często brak jest charakterystycznych guzów, a choroba od początku rozwija się jako nowotwór złośliwy. Dużym problemem jest to, że rak w tej postaci diagnozowany jest stosunkowo późno, nawet w III lub IV stadium rozwoju. Cechą charakterystyczną jest to, że choroba postępuje wyjątkowo szybko, rozprzestrzeniając się poza jajnik - do jamy otrzewnej. W związku z tym rokowania są najczęściej złe.

Jak długo można żyć z rakiem jajnika po odpowiednio przeprowadzonej terapii? Wiele zależy od zaawansowania choroby. Szacuje się, że szansa przeżycia 5 lat od postawionej diagnozy wynosi ok. 30-50 proc. Na ocenę powodzenia leczenia i powrotu do zdrowia wpływ ma również położenie guza. W sytuacji, gdy jest on zlokalizowany obustronnie, a dodatkowo stwierdzone zostały przerzuty do otrzewnej lub innych narządów w obrębie jamy brzusznej, szanse na wyzdrowienie zdecydowanie maleją.

Należy podkreślić, że nawet w przypadku skutecznego leczenia i powrotu do zdrowia, rak jajnika jest chorobą, która może nawracać. Nawrót choroby można z dużym prawdopodobieństwem świadczyć o tym, że choroba nie jest uleczalna, można natomiast wielokrotnie doprowadzić do jej remisji. W przypadku nawrotów wykorzystywane są różne kombinacje leków cytostatycznych, można również rozważyć interwencje chirurgiczne w celu usunięcia wznowy nowotworu lub redukcji objawów np. w przypadku niedrożności jelit.

Radioterapia, jako metoda leczenia raka jajnika wykorzystywana jest obecnie dość rzadko, ze względu na specyfikę choroby i tempo pojawiania się przerzutów. Zwiększona liczba ognisk choroby sprawia, że metoda ta nie pozwala na ich skuteczną redukcję.

Profilaktyka raka jajnika

W przypadku raka jajnika nie ma żadnych badań, których regularne wykonywanie pomogłoby zdiagnozować chorobę na wczesnym etapie. Ważnym elementem profilaktyki są regularne wizyty u ginekologa.

U kobiet, u których występuje obciążenie genetyczne chorobami nowotworowymi, czyli gdy zdarzyły się już zachorowania na raka jajnika w najbliższej rodzinie, lekarz może zlecić wykonanie badania mutacji genów BRCA1 oraz BRCA2. Badanie pozwala stwierdzić czy w obrębie wskazanych genów występują mutacje, które mogą przyczynić się do rozwoju choroby.

Wyniki badań genetycznych mają o tyle istotne znaczenie, że w przypadku wysokiego ryzyka zachorowania na raka jajnika w związku z obecnością mutacji w obrębie BRCA1 oraz BRCA2, można dostosować sposób profilaktyki do potrzeb i indywidualnej sytuacji danej pacjentki.