Rak szyjki macicy - pierwsze objawy, diagnostyka i profilaktyka. Jak wygląda leczenie i jakie są rokowania?

O raku szyjki macicy mówi się wiele, szczególnie w kontekście profilaktyki choroby. Jest on bowiem jednym z najczęściej występujących nowotworów dróg rodnych u kobiet. Czym jest rak szyjki macicy, jakie są przyczyny choroby i jakie powoduje ona objawy?

Rak szyjki macicy - co to za choroba? 

Rak szyjki macicy to złośliwa zmiana nowotworowa, która rozwija się w układzie rodnym kobiety. Szyjka macicy znajduje się między pochwą a trzonem macicy. Odgrywa ona bardzo ważną rolą w czasie ciąży. Dzięki temu, że jest ściśle zamknięta, pozwala na utrzymanie rozwijającego się płodu wewnątrz jamy macicy. Pod wpływem zmian hormonalnych, do jakich dochodzi w okresie okołoporodowym, szyjka macicy otwiera się, aby umożliwić dziecku przyjście na świat. Szyjka macicy spełnia w organizmie kobiety bardzo ważną rolę również poza okresem ciąży:

• zabezpiecza macicę przed infekcjami;
• umożliwia przedostanie się plemników do komórki jajowej;
• bierze udział w usuwaniu krwi menstruacyjnej. 

Choroba nowotworowa szyjki macicy najczęściej zaczyna rozwijać się w strefach granicznych. Taki stan ma związek ze zróżnicowaną budową poszczególnych fragmentów układu rodnego u kobiety. W jamie macicy i szyjce znajdują się nabłonki gruczołowe, z kolei pochwa oraz pochwowa część szyjki zbudowane są z nabłonka płaskiego. W części pochwowej szyjki macicy znajduje się również tzw. tarcza.

Chcąc zrozumieć istotę choroby, należy wiedzieć, że strefę narażoną na rozwój choroby nowotworowej cechuje zmienne położenie, zależne od wieku oraz stężenia wybranych hormonów w organizmie pacjentki. U młodych dziewcząt oraz kobiet po menopauzie strefa ta znajduje się w kanale szyjki (tzw. ułożenie wewnętrzne). Z kolei u kobiet w wieku rozrodczym, w czasie pełnej aktywności hormonalnej, mówi się o zewnętrznym ułożeniu, gdy strefa łącząca szyjkę z pochwą znajduje się w części pochwowej szyjki, na tarczy. 

Przyczyny raka szyjki macicy

Najczęstszą przyczyną zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Gdy dojdzie do zakażenia, przez długi czas mogą nie pojawić się żadne charakterystyczne objawy, dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań cytologicznych. Warto wiedzieć, że wirus HPV występuje w różnych wariantach, a tylko część z nich określana jest mianem wysokoonkogennych. Gdy dojdzie do zakażenia przetrwałego, komórki nabłonka będą ulegać zniszczeniu, pojawiają się dysplazje, co zaburza ich prawidłowe funkcjonowanie i rozwój, a z czasem prowadzić może do rozwoju choroby nowotworowej. 

Wśród przyczyn rozwoju raka szyjki macicy coraz częściej wskazuje się również palenie tytoniu, a także niektóre choroby intymne, w tym:

• chlamydiozę,
• wirusa cytomegalii, 
• wirusa opryszczki narządów płciowych, 
• rzeżączkę.

Czynnikiem zwiększającym ryzyko raka szyjki macicy jest też duża liczba ciąż i porodów, zwłaszcza w młodym wieku. Nie bez znaczenia jest też stosowanie środków antykoncepcyjnych. 

Prawdopodobieństwo wystąpienia raka szyjki macicy zwiększa również wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, duża liczba partnerów seksualnych, ponieważ współżycie z wieloma osobami zwiększa ryzyko zakażenia HPV. 

Sprawdź również: Szczepienie przeciwko HPV

Objawy raka szyjki macicy 

Rak szyjki macicy w początkowej fazie choroby nie daje najczęściej żadnych objawów. Choroba rozwija się, a symptomy mogą pojawić się dość późno. Kobiety powinny zwrócić uwagę w szczególności na pojawienie się krwawień niezwiązanych z miesiączką, w tym po stosunku. W przypadku choroby nowotworowej upławy są najczęściej obfite, o bardzo nieprzyjemnym zapachu. Pojawiający się ból jest symptomem, który pojawia się w zaawansowanej postaci choroby. 

Duże znaczenie dla pojawienia się dalszych objawów ma też sposób rozwoju choroby, ponieważ rak szyjki macicy może występować w postaci guza, który rosnąc, może zasłaniać ujście pochwy. Może też rozrastać się w kierunku tkanek miednicy i naciekać na szyjkę macicy. Gdy choroba jest już bardzo mocno rozwinięta, nacieki nowotworowe obejmują pęcherz oraz odbytnicę, czego konsekwencją może być wystąpienie kolejnych objawów, jak np. 

• zatrzymanie moczu,
• krwawienia z odbytu,
• nawracające infekcje układu moczowego,
• obrzęki kończyn dolnych. 

Diagnostyka nowotworu szyjki macicy

Chorobę rozpoznać można wyłącznie po przeprowadzeniu badań. Podstawą diagnostyki w kierunku raka szyjki macicy jest cytologia, czyli wymaz pobierany z tarczy i kanału szyjki macicy, pozwalający określić czy w tych miejscach występują komórki przedrakowe. Po 30. roku życia zaleca się wykonywać cytologię wraz z genotypowaniem HPV. Uzyskanie niepokojącego wyniku cytologii musi zostać skonsultowane z lekarzem, który zleci wykonanie dodatkowych badań.

Najbardziej rzetelne i wiarygodne wyniki otrzymuje się po pobraniu wycinka z tkanki o podejrzanym wyglądzie. Odpowiednio przygotowana i zabezpieczona próbka trafia do laboratorium, gdzie jest poddawana dokładnej ocenie. Dzięki temu lekarz uzyskuje informacje czy w pobranym fragmencie obecne są komórki nowotworowe, a jeśli tak, to jaka jest faza zaawansowania choroby. Wynik ten warunkuje sposób dalszego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego. 

Leczenie raka szyjki macicy 

Sposób leczenia uzależniony jest od indywidualnego stanu pacjentki oraz zaawansowania choroby. W wyborze terapii duże znaczenie ma również wiek kobiety, jak również kwestie dotyczące potomstwa. 

Najlepsze wyniki leczenia osiągnąć można dzięki operacji. Jeśli zostanie ona przeprowadzona dość wcześnie, kiedy choroba nie jest jeszcze bardzo zaawansowana, możliwe jest planowanie zabiegów oszczędzających narząd i tym samym nieograniczających jego funkcji rozrodczych, a wiele z pań po zakończeniu leczenia ma szansę na ciążę i potomstwo.

Gdy choroba zostanie wykryta w późnym stadium zaawansowania, leczenie może wymagać przeprowadzenia radykalnej operacji, podczas której konieczne jest usunięcie całej macicy, przymacic (tkanek otaczających macicę) oraz węzłów chłonnych. 

Po zabiegu chirurgicznym najczęściej konieczne jest rozpoczęcie radioterapii, która polega na napromieniowaniu miednicy mniejszej już po wycięciu guza. Takie postępowanie ma na celu usunięcie ewentualnych pojedynczych, niezauważonych komórek rakowych, które mogłyby doprowadzić do nawrotu choroby. 

W ramach radioterapii realizowane są dwa etapy leczenia:

• teleradioterapia,
• brachyterapia.

Teleradioterapia polega na wykorzystaniu źródła promieniowania położonego poza ciałem chorego i leczeniu z odległości kilkudziesięciu centymetrów. Promieniowanie zostaje skierowane na chorą okolicę ciała.

Brachyterapia ma na celu niszczenie nowotworu w miejscu jego występowania. Kolejność wykonania teleradioterapii czy brachyterapii zależy od wielkości guza nowotworowego.  

Duże znaczenie w procesie leczenia ma również chemioterapia, stosowana u chorych z nieoperacyjnym nawrotem choroby nowotworowej lub w przypadku przetrwałego raka szyjki macicy. Podczas chemioterapii w przypadku raka szyjki macicy wykorzystuje się przede wszystkim pochodne platyny.  

Rak szyjki macicy - rokowania 

Szanse na wyleczenie raka szyjki macicy zależą od stopnia zaawansowania nowotworu, dlatego tak ważne jest wykonywanie regularnych badań oraz w miarę możliwości - szczepienie przeciwko HPV. Gdy kobieta regularnie wykonuje badania profilaktyczne, ewentualne problemy udaje się zaobserwować już na etapie stadium przedrakowego (przedinwazyjnego) lub we wczesnej fazie raka inwazyjnego. Im szybciej choroba zostanie zdiagnozowana, tym rokowania są lepsze. Wczesne wykrycie choroby jest uleczalne w prawie 100. proc., natomiast w III. stadium 5-letnia przeżywalność od chwili wykrycia choroby znacznie maleje, nawet do zaledwie 30.-40. proc. 

Im później choroba zostanie zdiagnozowana, tym większe ryzyko, że pojawią się również powikłania. Do najczęstszych zaliczyć należy przerzuty odległe, pojawiające się w wątrobie, płucach oraz odległych węzłów chłonnych, również występują przerzuty na tylną ścianę pęcherza moczowego i odbytnicę. Na tym etapie szansa na całkowity powrót do zdrowia jest zazwyczaj nieduża. 

Profilaktyka raka szyjki macicy 

Profilaktyka raka szyjki macicy obejmuje przede wszystkim regularne badania ginekologiczne. Przed 30. rokiem życia zaleca się wykonywanie cytologii co 1-3 lata, a po 30. roku życia Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca wykonywać badanie cytologiczne wraz z wykrywaniem obecności wirusa HPV co 3-5 lat lub cytologię co 1-3 lata.

Okres, w którym należy wykonać badanie, zależy nie tylko od wieku, ale również od wyniku ostatniego badania. W ostatnich latach istnieje nowoczesne narzędzie oraz technika diagnostyczna zwana cytologią jednowarstwową (LBC) lub cytologią płynną. Cytologia płynna wykrywa 64 proc. więcej zmian wysokiego ryzyka w porównaniu z cytologią klasyczną. Taka dokładność umożliwia przesłanie do badań szczoteczki wraz z całym pobranym materiałem. Płyn, w którym zostaje umieszczona szczoteczka, umożliwia diagnoście odfiltrowanie zanieczyszczeń, które sprzyja rzetelnej ocenie. 

Kolejnym bardzo ważnym elementem profilaktyki są szczepienia przeciw HPV, pozwalające na wytworzenie odporności immunologicznej w kierunku onkogennych szczepów wirusa HPV, będącego jedną z najczęstszych przyczyn rozwoju raka. Jej skuteczność jest najkorzystniejsza, jeśli pierwsza dawka zostanie podana dziewczętom już w wieku 12 lat, czyli jeszcze przed rozpoczęciem współżycia. 

Obecnie dostępne są dwa warianty szczepień, różniące się między sobą liczbą szczepów wirusa, dla których zapewniają ochronę. Szczepienia dwuwalentne chronią przed najbardziej onkogennymi szczepami HPV 16 i 18, a preparaty dziewięciowalentne przed wariantami 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58. Zaleca się szczepić preparatami dziewięciowalentnymi, które uodparniają przed większością najczęstszych wysokoonkogennych typów wirusa HPV. Dodatkowo chroni przed genotypami niskiego ryzyka, które są odpowiedzialne za rozwój większości brodawek (kłykcin kończystych) narządów płciowych.