Opryszczka (zakażenie wirusem opryszczki) – przyczyny, objawy, sposoby leczenia, zapobieganie nawrotom

Opryszczka pojawia się po zakażeniu wirusem HSV. Może do tego dojść zarówno w wyniku kontaktu bezpośredniego, na przykład w następstwie pocałunku, jak i pośredniego, poprzez używanie przedmiotów, z którymi kontakt miała osoba zakażona. Objawy opryszczki to najczęściej swędzenie czy pieczenie oraz drobne pęcherzyki pojawiające się na skórze. Leczenie opryszczki polega zwykle na przyjmowaniu leków przeciwwirusowych oraz stosowaniu maści bądź kremów.

Opryszczka jedynie z pozoru jest niegroźna. Może pojawić się nie tylko na ustach, ale też w okolicach oczu czy narządów płciowych i wywołać bardzo dokuczliwe objawy, z gorączką czy mdłościami włącznie. Dlatego warto wiedzieć, jakie są przyczyny opryszczki, jak sobie z nią poradzić oraz jak jej zapobiegać. Zagadnienia z tym związane opisaliśmy w artykule.

Co to jest opryszczka?

Opryszczkę wywołuje wirus HSV (Herpes simplex virus). Według statystyk Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), na świecie około 67 proc. populacji poniżej 50. roku życia jest zakażonych wirusem HSV-1, a 13 proc. osób w wieku 15.‒49. lat ‒ HSV-2. Wirus HSV-1 przedostaje się zwykle do zwoju nerwu trójdzielnego, natomiast HSV-2 do zwoju lędźwiowo-krzyżowego.

Opryszczka często nie daje żadnych objawów, jednak każda osoba zakażona jest nosicielem wirusa i może go przenieść na innych ludzi. Od razu po zauważeniu charakterystycznych zmian skórnych warto udać się do lekarza. Dzięki temu leczenie opryszczki przebiegnie bez komplikacji i pozwoli uniknąć przykrych następstw zdrowotnych.

Jak wygląda opryszczka?

Jeśli chodzi o wirus opryszczki, objawy na początku polegają na mrowieniu czy swędzeniu w okolicy zakażenia. Następnie pojawiają się wykwity skórne pod postacią niewielkich grudek, które z czasem przekształcają się w pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym. Po kilku dniach takie pęcherzyki pękają, powstaje nadżerka, która zasklepia się, i pojawiają się strupki, które zwykle samoczynnie odpadają.

Źródło: New Africa / Shutterstock

Zakażenie wirusem HSV. Jakie są przyczyny opryszczki wargowej czy opryszczki narządów płciowych?

Pierwotne zakażenie wirusem opryszczki (Herpes simplex virus - HSV) występuje najczęściej w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zakażoną lub jej wydzielinami zawierającymi aktywny wirus. Opryszczka twarzowa czy na palcu bądź na narządach płciowych może zostać wywołana przez jeden z kilku czynników:

• Kontakt bezpośredni: Najczęstszą drogą zakażenia jest bezpośredni kontakt skóry lub błon śluzowych z aktywną zmianą opryszczkową u osoby zakażonej. Może to nastąpić podczas pocałunku, kontaktów seksualnych lub nawet zwykłego dotykania zmian skórnych.
• Kontakt pośredni: Wirus HSV może przetrwać krótki czas poza organizmem człowieka, co umożliwia zakażenie poprzez wspólne używanie przedmiotów osobistych, takich jak ręczniki, sztućce czy kosmetyki.
• Zakażenie okołoporodowe: Noworodek może zostać zakażony podczas porodu, jeśli matka ma aktywną opryszczkę narządów płciowych.
• Autoinokulacja (samozakażenie wirusem opryszczki): Osoba z aktywną opryszczką na skórze może przenieść wirusa na inne części swojego ciała poprzez dotykanie zmian i przenoszenie wirusa na niezakażone obszary.

Po pierwszej infekcji, do której z reguły dochodzi w dzieciństwie (HSV-1), wirus opryszczki na ciele pozostaje w organizmie człowieka przez całe życie. Uśpiony przez układ immunologiczny, powraca od czasu do czasu, zwłaszcza w okresach osłabienia organizmu.

Nawracające opryszczki – najczęstsze przyczyny

Aby pojawiły się pierwsze objawy opryszczki, zwykle muszą wystąpić określone czynniki. Chodzi o przewlekły stres i związany z tym spadek odporności lub wyjątkowo intensywny, długotrwały wysiłek fizyczny. Inne przyczyny opryszczki to:

• infekcje górnych dróg oddechowych,
• niedożywienie,
• wyziębienie,
• ekspozycja na silne promieniowanie słoneczne,
• miesiączka.
• różne choroby, w tym zakaźne.

Rodzaje opryszczki: HSV1 i HSV-2

Istnieją dwa typy wirusa opryszczki:

• opryszczka typu 1, wywoływana wirusem HSV-1,
• opryszczka typu 2, której podłożem jest wirus HSV-2.

Wirus HSV-1 odpowiada przede wszystkim za infekcje w obrębie twarzy, jamy ustnej i górnej części ciała, a HSV-2 wywołuje objawy głównie w okolicach narządów płciowych. Do infekcji dochodzi w wyniku kontaktu z osobą chorą lub zakażoną bezobjawowo. Wirusem HSV-1 najczęściej zakażamy się w dzieciństwie, a jeśli chodzi o wirus opryszczki HSV-2, zwykle dotyczy to okresu po rozpoczęciu aktywności seksualnej.

Lokalizacja zmian opryszczkowych zależy od miejsca wniknięcia wirusa do organizmu oraz jego typu. Wirus opryszczki może potencjalnie zainfekować niemal każdą część ciała. Najczęstsze rodzaje opryszczki ze względu na ich umiejscowienie opisano poniżej.

1. Opryszczka twarzowa

Charakterystyczne zmiany skórne pojawiają się przede wszystkim w okolicy ust. Opryszczka skóry na ustach to najczęstsza forma infekcji wirusem HSV.

2. Opryszczka w jamie ustnej i w gardle

Wywołuje ją wirus opryszczki na ciele przeważnie w trakcie pierwszego zakażenia. Objawia się:

• u dzieci – wykwity pojawiają się głównie na języku i śluzówce jamy ustnej,
• u dorosłych – w tej grupie często związana jest z ostrym zapaleniem gardła i migdałków.

3. Opryszczka narządów płciowych u kobiet i mężczyzn

Pęcherze mogą pojawić się na wargach sromowych i kroczu (u kobiet) bądź na prąciu (u mężczyzn).

4. Opryszczka oczna

Jeśli do organizmu przedostanie się wirus HSV, objawy mogą pojawić się także w okolicach oczu. Mogą wystąpić różne rodzaje opryszczki ocznej, w tym opryszczka rogówki (towarzyszy jej zaczerwienie i ból oczu) czy powiek (charakterystyczne dla niej są pęcherzyki na skórze powiek, które często powodują obrzęk) albo opryszczkowe zapalenie spojówek (skutkiem są zaczerwienione spojówki oraz łzawienie oczu).

5. Opryszczkowe zapalenie mózgu lub opryszczkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Jest wyjątkowo groźne, gdyż w skrajnych przypadkach może doprowadzić do śmieci. Jeśli dojdzie do ataku na mózg przez wirus HSV, objawy to między innymi osłabienie, dreszcze, gorączka oraz bóle mięśni i stawów.

6. Zapalenie wału paznokciowego, czyli zanokcica

Jest to bardzo bolesna, choć w gruncie rzeczy niegroźna odmiana opryszczki. Objawia się zaczerwieniem wału paznokciowego i pulsującym bólem w jego okolicach. Z czasem pojawia się również ropa.

7. Opryszczka skórna atypowa

Występuje bardzo rzadko. Opryszczka na skórze może pojawić się w nietypowych lokalizacjach, np. na klatce piersiowej czy na palcach. Czasem może też może objąć całe ciało.

Objawy opryszczki

Wirus HSV-1 najczęściej atakuje skórę i błony śluzowe. Pierwszymi objawami opryszczki z reguły są:

• mrowienie, swędzenie lub pieczenie w miejscu, gdzie pojawi się opryszczka;
• przeczulica skóry;
• ból w okolicy przyszłych zmian.

Następnie pojawią się drobne pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem, które po kilku dniach pękają i przez jakiś czas pozostają po nich owrzodzenia i nadżerki. Najczęściej zmiany goją się samoistnie, bez leczenia. 

Objawy współtowarzyszące:

• gorączka,
• bóle głowy,
• ogólne złe samopoczucie,
• brak apetytu,
• mdłości.

Opryszczka narządów płciowych u mężczyzn i u kobiet w przypadku zakażenia pierwotnego zwykle ma ciężki przebieg. Często towarzyszą jej objawy ogólne, takie jak gorączka, ból głowy i mięśni. Z kolei nawracające opryszczki narządów płciowych mają zazwyczaj przebieg łagodny lub skąpoobjawowy.

Źródło: lapki.pandochki / Shutterstock

Jak rozpoznać opryszczkę?

Leczenie opryszczki wargowej czy opryszczki narządów płciowych poprzedza diagnoza, która jest realizowana głównie w oparciu o badanie lekarskie. Może jednak pojawić się potrzeba wykonania dodatkowych badań, w tym mikroskopowych czy serologicznych. Zwykle dotyczy to badania przeciwciał HSV IgM oraz HSV IgG, a także pobrania wymazu Nucleagena.

Jak leczyć opryszczkę?

Opryszczka wirusowa jest leczona głównie w sposób objawowy. Ma to na celu złagodzić dolegliwości. Zazwyczaj w trakcie leczenia stosuje się:

• leki przeciwwirusowe:

• dostępne na receptę, są najskuteczniejszą metodą leczenia;
• stosowane w postaci tabletek lub maści;
• najczęściej przepisywane to acyklowir lub walacyklowir;
• najlepsze efekty dają przy wczesnym zastosowaniu, gdy tylko pojawią się pierwsze objawy;

• preparaty dostępne bez recepty:

• kremy i maści łagodzące objawy, zawierające substancje przeciwwirusowe;
• plastry na opryszczkę, które mogą przyspieszyć gojenie i zmniejszyć dyskomfort;

• leczenie objawowe:

• środki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe w przypadku wystąpienia gorączki lub bólu;
• zimne okłady na zmiany skórne, które mogą przynieść ulgę;

• leczenie długoterminowe:
• w przypadku, gdy często pojawia się nawracająca opryszczka ust, lekarz może zalecić długotrwałą terapię lekami przeciwwirusowymi w celu zmniejszenia częstotliwości epizodów.

Bez względu na to, jakie leczenie opryszczki zostanie podjęte, bardzo ważne jest utrzymywanie higieny w okolicy zmian. Poza tym należy unikać dotykania i drapania wykwitów.

Nawracające opryszczki – jak ich uniknąć? Profilaktyka

Nie ma terapii gwarantującej, że opryszczka na palcu czy na ustach nie powróci. Osoby, które przeszły ją raz, zwłaszcza jeżeli miała cięższy przebieg, powinny zaopatrzyć się w lek przeciwwirusowy. Jeśli zastosują go po wystąpieniu pierwszych zwiastunów, mogą znacznie złagodzić objawy. Warto również dbać o odporność organizmu. Zbilansowana dieta, rozsądna aktywność fizyczna są zawsze skuteczne i zwiększają szanse w konfrontacji organizmu z patogenami. Warto też pamiętać o leczeniu pozornie niegroźnych chorób, które zaniedbane przechodzą w stan przewlekły i mogą pośrednio obniżać odporność organizmu. Należą do nich m.in. nieleczone infekcje w obrębie jamy ustnej (także próchnica) czy nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.

Niestety nie ma szczepionki chroniącej przed zakażeniem wirusem HSV. W profilaktyce zakażeń bardzo ważne jest unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i stosowanie prezerwatyw (chociaż zapewniają tylko częściową ochronę). Osoby, w których organizmie znajduje się wirus Herpes simplex, powinny poinformować partnerów o chorobie przed podjęciem współżycia seksualnego, ponieważ istnieje ryzyko zakażenia także w okresie bezobjawowym, i nie podejmować kontaktów seksualnych, nawet jeśli mają objawy zwiastunowe infekcji. Kobiety w ciąży, które chorowały w przeszłości na opryszczkę narządów płciowych, powinny poinformować o tym lekarza i nie podejmować współżycia płciowego w III trymestrze ciąży, jeśli ich partnerzy chorowali na opryszczkę narządów płciowych, aby nie zakazić noworodka podczas porodu.

Opryszczka – kiedy szukać pomocy u lekarza?

Pierwsza opryszczka skóry może mieć cięższy przebieg niż późniejsze nawroty, dlatego osoby, które dotychczas nie chorowały, zwłaszcza małe dzieci, powinien obejrzeć lekarz. Do wizyty u lekarza powinny również skłonić wysoka temperatura, złe samopoczucie, osłabienie. Pilnej konsultacji wymagają zmiany w okolicach oka oraz objawy neurologiczne: sztywność karku, zaburzenia świadomości. Lekarz powinien też zbadać chorych ze zmianami w okolicy narządów płciowych. Bezwzględnie powinny zgłosić się do lekarza osoby przewlekle chore, zwłaszcza chorujące na nowotwory, będące w trakcie chemioterapii, radioterapii, osoby przyjmujące leki immunosupresyjne zapobiegające odrzuceniu przeszczepionych narządów, osoby z deficytami układu odpornościowego (nosiciele wirusa HIV).

FAQ

Jak sprawdzić, czy ma się opryszczkę?

Należy udać się do lekarza, który poza sprawdzeniem objawów, może zlecić dodatkowe badania, na przykład przeciwciał HSV IgM oraz IgG.

Od czego robi się opryszczka?

Powstaje w wyniku przedostania się do organizmu wirusa HSV-1 (odpowiada głównie za opryszczkę na ustach) lub HSV-2 (powoduje opryszczkę narządów płciowych).

Czy wirus HPV to opryszczka?

Nie, wirus HPV to wirus brodawczaka ludzkiego.

Czego brakuje w organizmie, gdy pojawia się opryszczka?

Opryszczka może być wynikiem braku witamin z grupy B oraz witaminy C, a także żelaza czy cynku.

Czy opryszczka jest od zimna?

Opryszczka często pojawia się zimą, gdy skóra może być wysuszona i stracić swoją elastyczność ze względu na częste zmiany temperatur.

Co zabija wirusa opryszczki?

Leczenie opryszczki często polega na aplikacji leku zawierającego substancję czynną acyklowir, który hamuje rozwój wirusa.

Czego nie wolno robić przy opryszczce?

Nie należy przebijać pęcherzyków z płynem surowiczym. Warto również powstrzymać się przed spożywaniem posiłków i piciem napojów z dużą ilością cukru.

Jak pozbyć się opryszczki domowym sposobem?

Można przecierać powstałe zmiany wacikami nasączonymi octem bądź spirytusem salicylowym. Zawsze jednak warto zasięgnąć porady lekarza.

Źródła

"Genital herpes"
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0140673607619084

"Herpes Zoster"
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMcp1302674

"The Incidence of Herpes Zoster"
https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/article-abstract/620854

Lesiak A., Narbutt J. Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej. Forum Dermatologicum 2017, 3(4).

Majewska A., Romejko-Wolniewicz E., Zaręba-Szczudlik J., Łuczak M., Młynarczyk G. Wirus opryszczki pospolitej typu 1: epidemiologia i udział wirusa w zakażeniach narządów płciowych. Nowa Medycyna 2011, 1.

Walkowiak B., Namysł J., Prokop J., Żaba R. Opryszczka narządów płciowych – klinika i epidemiologia. Postępy Dermatologii i Alergologii 2007, 24 (4).

Żaba R. (red.). Opryszczka, półpasiec, ospa wietrzna. Wydawnictwo Termedia, Poznań 2011.