Cytologia – kiedy wykonać i jak interpretować wyniki?

Cytologia pozwala zdiagnozować raka szyjki macicy na wczesnym etapie oraz obecność wirusa HPV. Badanie to powinny wykonywać kobiety po 25. roku życia i współżyjące od 3 lat. Cytologię warto przeprowadzać raz w roku, najwcześniej 2 dni po zakończeniu miesiączki i najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem kolejnego krwawienia. Do badania trzeba się przygotować, a wyniki pisywane są w systemie Bethesda.

Regularne wykonywanie cytologii może zapobiec rozwinięciu się poważnych chorób oraz pozwala monitorować stan zdrowia układu rozrodczego. Na czym polega to badanie i jak się do niego przygotować? Jak często wykonywać cytologię i interpretować wyniki? Przeczytaj nasz poradnik!

Cytologia – co to za badanie? Co wykrywa?

Cytologia to podstawowe badanie profilaktyczne , które pozwala zdiagnozować raka szyjki macicy. Umożliwia wczesne wykrycie stanów przednowotworowych lub nowotworowych, kiedy nie dają one jeszcze żadnych objawów. Komórki do badania pobiera lekarz ginekolog lub położna podczas badania ginekologicznego za pomocą specjalnej szczoteczki tarczy i kanału szyjki macicy. Cytologia jest bezpieczna i bezbolesna.

Pobrane komórki są rozmazane na szkiełku mikroskopowym, gdzie są barwione, aby ułatwić identyfikację i ocenę pod mikroskopem. Patologa sprawdza, czy komórki mają prawidłową strukturę, czy też wykazują niepokojące zmiany, mogące sugerować obecność stanu przednowotworowego lub nowotworowego.

Badanie cytologiczne pozwala wykryć:

• raka szyjki macicy,
• zakażenie wirusem HPV (wirusem brodawczaka ludzkiego).

Cytologia zwykła a płynna

Cytologia LBC to cienkowarstwowa cytologia na podłożu płynnym (ang. Liquid Based Cytology), w której w przeciwieństwie do standardowej cytologii, wymaz z szyjki macicy pobierany jest na specjalne płynne podłoże. Cytologia LBC pozwala na wykrycie nieprawidłowych komórek szyjki macicy, nawet takich, które przy konwencjonalnym badaniu ginekologicznym nie zostały zauważone. Badanie cytologii jednowarstwowej LBC jest znacznie dokładniejsze od standardowego badania cytologicznego.

Czytaj więcej: Czym różni się cytologia zwykła od płynnej

Korzyści cytologii płynnej w porównaniu do cytologii zwykłej obejmują lepszą jakość próbek, ponieważ unika się zasychania i zniekształcenia komórek, które mogą wystąpić w metodzie rozmazowej. Cytologia płynna umożliwia również przesiewanie próbek pod kątem obecności wirusa HPV, co jest dodatkowym atutem w profilaktyce raka szyjki macicy.

Inne warianty badania cytologicznego

Oprócz cytologii płynnej i standardowej można także wykonać badanie poszerzone o genotypowanie HPV (cytologia LBC HPV). Umożliwia ono wykrycie zarówno zmian komórkowych, jak i obecności wirusa HPV.

Warto wspomnieć, że cytologię można także wykonać w domu. Medistore oferuje możliwość zakupu zestawu do cytologii LBC, który dostarcza kurier. Pobrany materiał odsyła się do laboratorium wskazanego w instrukcji.

Kto powinien wykonywać cytologię?

Badanie cytologiczne powinny wykonywać wszystkie kobiety w wieku rozrodczym, jak również nastolatki, które rozpoczęły współżycie. Pierwszą cytologię powinno się wykonać nie później niż po ukończeniu 25. roku życia lub nie później niż po upływie 3 lat od rozpoczęcia współżycia.

Według zaleceń Ministerstwa Zdrowia cytologię należy wykonywać co 3 lata, jednak w niektórych przypadkach należy poddawać się badaniu co roku. Dotyczy to m.in. osób:

• o osłabionym układzie odpornościowym,
• nosicielek onkogennego typu HPV i HIV.

Cytologia u dziewicy

Badanie cytologiczne u dziewic może budzić obawy związane z samym procesem pobierania próbki. Wziernik jest wprowadzany do pochwy w celu uzyskania dostępu do szyjki macicy, co jest standardową procedurą w badaniu cytologicznym. Jednak u dziewic, gdzie błona dziewicza jest nienaruszona, wprowadzenie wziernika może być niewskazane lub niekomfortowe.

W takich przypadkach istnieją alternatywne metody pozyskiwania próbek, które są mniej inwazyjne. Jak wygląda cytologia u dziewicy?

1. Użycie cieńszych i mniejszych narzędzi – można użyć specjalnie zaprojektowanych, mniejszych wzierników, które minimalizują dyskomfort i ryzyko uszkodzenia błony dziewiczej.
2. Pobranie próbki z zewnętrznych obszarów pochwy – zamiast próbować uzyskać dostęp do szyjki macicy, można również zebrać komórki z zewnętrznej części pochwy, co jest znacznie mniej inwazyjne.
3. Zastosowanie cytologii płynnej – w niektórych przypadkach możliwe jest zastosowanie techniki, gdzie pacjentka sama wykonuje pobranie próbki, używając wymazówki, którą następnie umieszcza w płynie konserwującym. Ta metoda może jednak nie dostarczyć próbki tak reprezentatywnej jak standardowe metody.

Cytologia w ciąży

W ciąży można, a nawet trzeba wykonać cytologię, i jeśli lekarz nam o tym nie przypomni, powinnyśmy się o to upomnieć. Cytologia w ciąży powinna być wykonana na jej początku, o ile nie była wykonana w ciągu ostatnich 6 miesięcy.

Cytologia po menopauzie

Chociaż ryzyko rozwoju raka szyjki macicy zmniejsza się z wiekiem i po menopauzie, regularne badania cytologiczne są zalecane dla kobiet do określonego wieku lub w zależności od wcześniejszych wyników badań.

Kobiety, które miały regularne i normalne wyniki cytologii przez wiele lat, mogą mieć zalecenie rzadszych badań po menopauzie. Zazwyczaj zaleca się kontynuowanie regularnych badań cytologicznych co najmniej do 65. roku życia, ale to zależy od indywidualnej historii medycznej kobiety.

Testy cytologiczne po menopauzie nie różnią się metodą wykonania od tych przed menopauzą. Jednak zmiany w tkankach szyjki macicy spowodowane obniżonym poziomem estrogenów mogą wpływać na odbiór wyników i ich interpretację.

Badania cytologiczne są mniej skuteczne w wykrywaniu niektórych rodzajów raka u starszych kobiet, ze względu na zmiany związane z wiekiem w tkankach. W związku z tym lekarze mogą zalecić dodatkowe metody diagnostyczne w przypadku niepokojących wyników.

Cytologia – kiedy wykonać badanie?

Optymalny czas wykonania cytologii to okres, gdy kobieta nie jest w trakcie menstruacji, ponieważ zapewnia najwyższą jakość próbki. Idealnie, badanie powinno się odbywać w pierwszej połowie cyklu miesięcznego, od 2 dni po zakończeniu miesiączki do 4 dni przed jej kolejnym rozpoczęciem, najlepiej między 10 a 20 dniem cyklu.

Co ile zalecana jest cytologia? Powinna być przeprowadzana przynajmniej raz na trzy lata, ale w niektórych przypadkach, takich jak wyniki wskazujące na potencjalne nieprawidłowości, historia medyczna obciążona przypadkami raka szyjki macicy w rodzinie, lub pozytywny wynik testu na obecność wirusa HPV, kobiety mogą potrzebować częstszych badań, nawet co rok.

Badanie cytologiczne jest szczególnie ważne dla kobiet w wieku rozrodczym, ale także po menopauzie, kobiety powinny kontynuować regularne badania cytologiczne do co najmniej 65 roku życia, chyba że lekarz zdecyduje inaczej na podstawie indywidualnej oceny ryzyka.

Dodatkowo, cytologia nie jest zalecana bezpośrednio przed rozpoczęciem menstruacji ze względu na możliwe zanieczyszczenie próbki krwią. Lekarz może również zalecić przełożenie badania w przypadku infekcji pochwy lub zapalenia szyjki macicy, aż do wyzdrowienia.

Cytologia – jak się przygotować?

Na badanie powinnyśmy się odpowiednio przygotować, by wynik był miarodajny. Cytologia szyjki macicy nie powinna być wykonywana w czasie miesiączki. Przed badaniem cytologicznym nie wolno współżyć przez 24 godziny, co najmniej cztery dni przed badaniem nie wolno także stosować leków dopochwowych, w tym dopochwowych środków antykoncepcyjnych oraz robić irygacji (płukania pochwy). 24 godziny przed badaniem cytologicznym nie należy poddawać się badaniu ginekologicznemu, przepochwowemu badaniu USG oraz pobieraniu posiewów czy wymazów z kanału szyjki macicy.

Po cytologii mogą wystąpić niewielkie plamienia lub lekkie krwawienie. To zazwyczaj normalna reakcja organizmu na mechaniczne podrażnienie szyjki macicy podczas pobierania komórek. Delikatne plamienia mogą trwać od kilku godzin do maksymalnie dwóch dni i zazwyczaj nie są powodem do niepokoju.

Cytologia – jak odczytać wyniki?

Kiedyś wyniki cytologii opisywano za pomocą 5-stopniowej skali Papanicolau (w skrócie Pap), jednak uznano, że daje ona za mało informacji potrzebnych lekarzom do wdrożenia odpowiedniego postępowania. Dlatego od 2001 roku wynik cytologii opisywany jest w systemie Bethesda, który uwzględnia poniższe elementy:

• typ preparatu (cytologia konwencjonalna czy płynna),
• jakość rozmazu (czy pobrany materiał nadaje się do oceny),
• ogólna charakterystyka rozmazu (czy zaobserwowane komórki są prawidłowe czy nie),
• jakie urządzenie było używane do oceny,
• czy były jakieś istotne wyniki badań dodatkowych,
• szczegółową interpretację wyniku,
• wyjaśnienia i sugestie patomorfologa co do dalszego postępowania.

Nieprawidłowy wynik cytologii

W cytologii grupa 2, znana też jako klasa II według klasyfikacji Papanicolaou, wskazuje na obecność komórek zapalnych lub zmiany innych niezłośliwych komórek. Wynik cytologii w grupie 2 jest zazwyczaj uznawany za normalny, ale wskazuje na obecność stanu zapalnego. Lekarz może zalecić powtórzenie badania cytologicznego, jeśli wynik nie jest jednoznaczny. W przypadku gdy w pobranych komórkach występują zmiany chorobowe, lekarz może zalecić wykonanie kolejnych badań np. kolposkopii, biopsji, typowania DNA HPV. Najbardziej pożądany jest wynik NILM, oznaczającym brak dowodów na obecność nowotworu w badanych komórkach.

FAQ

Co się bada w cytologii?

Badanie cytologiczne analizuje komórki pobrane z szyjki macicy, oceniając ich strukturę i wygląd. Pozwala to wykryć stany przednowotworowe, nowotworowe, infekcje i inne nieprawidłowości, jak zmiany odczynowe.

Co można wyczytać z cytologii?

Z cytologii można wykryć zmiany związane z zapaleniem, infekcjami (np. wirusem HPV) oraz zmiany nowotworowe. Wyniki są klasyfikowane w grupach od 1 do 5, gdzie np. cytologia grupa 1 oznacza brak nieprawidłowości, a cytologia grupa 3 może wskazywać na obecność nieprawidłowych komórek.

Kiedy powinno się robić cytologię?

Cytologię zaleca się wykonywać regularnie, przynajmniej raz na trzy lata, a u kobiet po 30 roku życia – nawet raz w roku, w zależności od wcześniejszych wyników.

Jak wygląda badanie cytologiczne?

Lekarz używa specjalnej szczoteczki, aby pobrać komórki z szyjki macicy, które są następnie analizowane w laboratorium. Badanie jest krótkie, trwa kilka minut.

Czym się różni cytologia płynna od zwykłej?

Cytologia płynna (LBC – Liquid Based Cytology) różni się od cytologii zwykłej tym, że komórki pobrane z szyjki macicy są umieszczane w specjalnym płynie, co zapewnia lepszą jakość próbki i pozwala na dokładniejsze badanie.

Jaka cytologia jest najlepsza?

Cytologia płynna LBC jest bardziej zaawansowana niż cytologia klasyczna, ponieważ umożliwia bardziej precyzyjne wyniki, lepszą konserwację komórek i dodatkowe testy, np. na obecność wIrusa HPV.

Czego nie robić przed cytologią?

Na 2-3 dni przed badaniem należy unikać stosowania tamponów, irygacji pochwy, stosowania globulek dopochwowych oraz współżycia, aby nie zakłócić wyników.

Źródła

1. https://bip.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2017/194/RPT/2018.06.20_Cytologia_LBC_raport.pdf (dostęp: 02.12.2024 r.)
2. https://jcpres.com/storage/upload/pdfs/EMJ_41_4_409_413.pdf (dostęp: 02.12.2024 r.)
3. https://www.chp.gov.hk/files/pdf/grp-specimenhandbook-en-2004122801.pdf (dostęp: 02.12.2024 r.)
4. https://www.ptgin.pl/sites/scm/files/2023-02/90917-348485-1-SM.pdf (dostęp: 02.12.2024 r.)
5. https://www.researchgate.net/publication/233841141_Basics_of_cytology (dostęp: 02.12.2024 r.)
6. Nasierowska-Guttmejer A., Kędzia W., Rokita W., Wojtylak S., Lange D., Jach R., Wielgoś M. Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia płaskonabłonkowych zmian śródnabłonkowych szyjki macicy na podstawie wytycznych CAP/ASCCP. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna. 2016;1(3):130–137
7. Wrześniewska M., Adamczyk-Gruszka O., Gruszka J., Bąk B. Możliwości diagnostyczne i diagnostyczno-terapeutyczne w profilaktyce raka szyjki macicy. Studia Medyczne. 2013;29(1):109–116