8 podstawowych badań, które warto wykonać profilaktycznie

Badania profilaktyczne pozwalają kontrolować stan zdrowia i wykryć ewentualne nieprawidłowości. Warto wykonać: morfologię, badanie ogólne moczu, poziom glukozy, próby wątrobowe, badanie tarczycy, badanie OB, poziom kreatyniny oraz lipidogram.

Profilaktyka chorób jest bardzo istotną kwestią. Niestety, nadal wielu pacjentów bagatelizuje sprawy zdrowotne, podchodząc z dużym dystansem do konieczności regularnego wykonywania badań podstawowych. Nie zawsze wynika to z niechęci, lecz czasem jest skutkiem braku odpowiedniej wiedzy. Podpowiadamy, jakie badania profilaktyczne warto wykonać, aby sprawdzić stan zdrowia.

Jakie badania profilaktyczne warto robić?

Regularne wykonywanie badań kontrolnych to klucz do utrzymania zdrowia. Wczesne wykrycie problemów zdrowotnych i wdrożenie odpowiedniego leczenia może znacząco poprawić jakość życia i zapobiec rozwojowi poważnych chorób.

Jakie badania profilaktyczne? Oto lista podstawowych badań kontrolnych:

• morfologia krwi;

• badanie moczu;

• poziom glukozy we krwi;

• próby wątrobowe (ALT, AST, ALP, bilirubina);

• badanie tarczycy;

• badanie OBI;

• badanie poziomu kreatyniny;

• lipidogram.

Wymienione badania profilaktyczne dostarczają ogólnych informacji o stanie organizmu. Ponadto dla kobiet istotne są także regularne badania cytologiczne (co trzy lata) i mammograficzne (co dwa lata po 50. roku życia), natomiast dla osób powyżej 50. roku życia zalecana jest profilaktyczna kolonoskopia co kilka lat. Pomocny w planowaniu może być kalendarz badań profilaktycznych, który przypomina o odpowiednich terminach badań, dostosowanych do wieku i indywidualnych potrzeb zdrowotnych.

Czytaj więcej o badaniach profilaktycznych>>

Morfologia – profilaktyczne badania krwi

Podstawowe badania laboratoryjne to m.in morfologia krwi. Na jej podstawie możliwe jest określenie ogólnej kondycji organizmu. Badanie to sprawdza poziom poszczególnych elementów morfotycznych we krwi –ważna jest nie tylko ich ilość, ale także objętość, kształt, czy w przypadku krwinek czerwonych, ocena zawartości w nich hemoglobiny transportującej tlen.

Na podstawie morfologii krwi lekarz może ocenić np.:

• czy w organizmie toczy się stan zapalny;

• czy pacjent boryka się z niedokrwistością (anemią);

• czy nie cierpi na inne choroby, np. zaburzenia krzepnięcia;

• czy nie istnieją wskazania do szerszej diagnostyki.

Aktualnie wykonywanie morfologii celem wczesnego wykrycia nowotworów krwi, w tym białaczek nie jest zalecane, choć zdania ekspertów są podzielone. Niektórzy lekarze zalecają coroczne wykonywanie tego badania, aby sprawdzić, czy nie pojawiły się nieprawidłowości. Niemniej trzeba pamiętać, że wtedy należy wykonać je odpłatnie. Ta grupa nowotworów jest najczęściej wykrywana przy ocenie morfologii krwi wykonywanej z powodu innych wskazań.

Interpretacja wyników morfologii opiera się na wartościach referencyjnych przyjętych przez laboratorium wykonujące badanie. Trzeba jednak pamiętać, że same wartości dostarczają tylko konkretnej informacji dotyczącej analizowanego parametru, natomiast wyniki morfologii krwi powinny być analizowane w kontekście całego stanu zdrowia pacjenta i jego objawów klinicznych. To sprawia, że interpretację wyników powinno zostawiać się lekarzowi.

Do przeprowadzenia badania wystarczy niewielka ilość krwi, ale należy pamiętać, aby do laboratorium zgłosić się na czczo (do 12 godzin od ostatniego posiłku, wliczając okres nocny). Unikanie intensywnego wysiłku fizycznego oraz stresu w dniu poprzedzającym badanie również ma znaczenie dla dokładności wyników.

Czytaj więcej: Morfologia krwi – na czym polega?

Morfologia krwi to podstawowe badanie, które jest proste, szybkie i bezbolesne. Dostarcza jednak kluczowe informacje o Twoim zdrowiu. Dzięki morfologii można wcześnie wykryć odchylenia od normy i zapobiec rozwojowi poważnych chorób.

Badanie ogólne moczu jako element profilaktyki zdrowotnej

Badanie ogólne moczu, podobnie jak morfologia, należy do grupy badań podstawowych. Powinno być wykonywane profilaktycznie (przynajmniej co 2–3 lata, a powyżej 55. roku życia corocznie), gdyż dostarcza wielu przydatnych informacji o stanie organizmu – jest jednym z najczęściej realizowanych badań laboratoryjnych.

Podczas badania ocenianych jest kilka parametrów moczu, m.in.: barwa, PH czy odczyn. Ważne jest także to, czy w moczu nie znajdują się m.in.:

• białko;

• glukoza;

• barwniki żółciowe;

• ciała ketonowe;

• czerwone i/lub białe krwinki;

• kryształy (np. fosforany lub moczany);

• bakterie (wynik niemiarodajny, do oceny obecności bakterii konieczne jest wykonanie posiewu moczu), oraz czy ich zawartość nie przekracza wartości prawidłowej, w jakiej mogą one występować w moczu.

Każde odchylenie od normy jest dla lekarza istotną informacją i pozwala na doprecyzowanie kierunku dalszych badań lub działań terapeutycznych. Na podstawie ogólnego badania moczu możliwe jest wykrycie, w tym we wczesnej fazie:

• chorób nerek;

• chorób dróg moczowych;

• chorób układowych (np. tocznia);

powikłań związanych z już zdiagnozowaną cukrzycą, otyłością i/lub nadciśnieniem tętniczym (wtedy badanie powinno być wykonywane regularnie, ale w tych przypadkach warto skonsultować się ze swoim lekarzem).

Wiarygodność wyniku zależy w dużym stopniu od tego, czy próbka moczu zostanie przygotowana przez pacjenta w sposób prawidłowy.

Popierwsze – pojemnik nie może być przypadkowy, lecz sterylny, kupiony w aptece lub otrzymany w laboratorium.

Po drugie – przed pobraniem próbki należy się dokładnie umyć (wodą z mydłem) w okolicy ujścia cewki moczowej (upraszczając: okolicy intymnej oraz odbytu), aby uniknąć problemów podczas interpretacji wyniku spowodowanego wystąpieniem zanieczyszczeń.

Po trzecie –próbka moczu powinna zostać pobrana ranoz tzw. środkowego strumienia. Należy najpierw oddać pewną ilość moczu do muszli klozetowej, a do pojemnika pobrać mocz z dalszego strumienia.

W przypadku interpretacji wyniku, przy występowaniu jakichkolwiek odchyleń od normy, zawsze konieczna jest konsultacja lekarza.Interpretacji dokonuje się przez pryzmat licznych czynników, jak wiek, płeć i ogólny stan zdrowia osoby badanej, ale przede wszystkim ze względu na poważny charakter zaburzeń/chorób, na jakie mogą wskazywać, które wymagają konsultacji lekarskiej.  

Profilaktyczne badanie moczu jest szybkie, proste i dostarcza cennych informacji o funkcjonowaniu nerek, układu moczowego, a także ogólnym stanie zdrowia organizmu.

Glukoza – ważne badanie profilaktyczne

Badanie poziomu glukozy to jedno z podstawowych badań profilaktycznych, które pozwala na wczesne wykrycie zaburzeń związanych z metabolizmem cukrów, takich jak cukrzyca i stan przedcukrzycowy. Jest proste, szybkie i nieinwazyjne, ale może mieć kluczowe znaczenie dla zdrowia, zwłaszcza w obliczu rosnącej liczby przypadków cukrzycy.

Zaleca się, aby kontrolować stężenie glukozy u osób, u których zachodzi podejrzenie cukrzycy (występują objawy wskazujące na problemy z tolerancją cukrów, np. wzmożone pragnienie, senność, częstsze oddawanie sporych ilości moczu, nawracające infekcje, przy czym nawet u połowy osób mogą nie występować objawy hiperglikemii). Ponadtocoroczne, rutynowe badanie poziomu glukozy jest wskazane u osób:

• z nadwagą lub otyłych oraz tych, których krewni (rodzice i/lub rodzeństwo) mieli zdiagnozowaną cukrzycę;

• mało aktywnych lub nieaktywnych fizycznie;

• z grupy środowiskowej lub etnicznej cechującej się zwiększonym ryzykiem cukrzycy;

• ze stanem przedcukrzycowym zdiagnozowanym na wcześniej wykonanym badaniu;

• z nadciśnieniem tętniczym;

• z dyslipidemią i z chorobą sercową naczyniową;

• u kobiet z zespołem policystycznych jajników;

• u kobiet ze zdiagnozowaną cukrzycą ciężarnych oraz które urodziły dziecko z dużą masą urodzeniową (> 4 kg).

W tych przypadkach stężenie glukozy powinno być oznaczane profilaktycznie. Wówczas zwiększa się prawdopodobieństwo wczesnego wykrycia cukrzycy typu 2, a to wiąże się z możliwością wdrożenia szybkiego leczenia i zmniejszenia ryzyka powikłań.

Badanie glukozy wykonuje się na czczo (przynajmniej 8 godzin bez posiłku), wykorzystując specjalny aparat i pasek, na którym umieszcza się próbkę krwi (wystarczy kropla krwi pobrana z palca). Przed badaniem należy także unikać intensywnego wysiłku fizycznego oraz stresu.

Wyniki badania glukozy powinny być interpretowane przez lekarza, który na ich podstawie może zlecić dalszą diagnostykę lub wdrożyć leczenie.

Próby wątrobowe – sprawdź funkcjonowanie wątroby

Duże znaczenie diagnostyczne mają również badania, określane jako próby wątrobowe. Dzięki nim możliwa jest ocena funkcjonowania wątroby poprzez oznaczenie aktywności wybranych enzymów i innych substancji, takich jak: ALT, AST, ALP, bilirubina, GGTP. Próby wątrobowe pozwalają na wczesną diagnostykę chorób wątroby (ostrych i przewlekłych) czy stanu uszkodzenia tego narządu.

Co istotne, wrogiem wątroby jest nie tylko alkohol, gdyż zaburzenia pracy wątroby mogą się pojawić także na skutek długotrwałego przyjmowania leków, i zakażenia wirusowego. Kontrola prób wątrobowych jest bardzo istotna, a już w szczególności u osób przyjmujących leki przewlekle (zwłaszcza kilka).

Do badania należy się odpowiednio przygotować. Trzeba być na czczo (do 12 godzin od ostatniego posiłku) i powstrzymać się od picia alkoholu (do 24 godzin przed badaniem). W przeciwnym razie wynik może być niewiarygodny. Wyniki prób wątrobowych powinny być zawsze konsultowane z lekarzem, który oceni, czy konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań lub wdrożenie leczenia. Należy także poinformować specjalistę o przyjmowanych aktualnie lekach.

Badanie tarczycy – szczególnie ważne dla kobiet

Jeżeli zastanawiasz się, jakie badanie zrobić profilaktycznie, warto pomyśleć o badaniach tarczycy. Są one szczególnie ważne u kobiet. Dlaczego? Otóż coraz częściej okazuje się, że problemy zdrowotne kobiet obserwowane na poziomie różnych układów, mogą mieć związek z nieprawidłowo funkcjonującą tarczycą, która reguluje wiele procesów w organizmie. Przykładem jest problem z kontrolą swojej masy ciała.

Podstawowym badaniem diagnostycznym jest badanie stężenia hormonu tyreotropowego (TSH). Polega on na  oznaczeniu stężenia jednego z wydzielanych przez przysadkę mózgową hormonów, który stymuluje tarczycę do produkcji innych ważnych hormonów – trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4).

Test TSH wykonywany jest na podstawie próbki krwi. Jest to badanie bardzo czułe i pozwala wykryć problemy z tarczycą nawet wtedy, gdy nie są obserwowane jeszcze charakterystyczne objawy, tym bardziej że często choroby tarczycy mogą przebiegać bezobjawowo. Obok TSH oznaczane są także tzw. wolne hormony, w badaniach FT3  i FT4, których wartości powinny zawsze być oceniane przez lekarza łącznie z wynikiem stężenia TSH.

Badania TSH, FT3 oraz FT4 (panel tarczycowy podstawowy), są najczęściej zlecanymi badaniami w diagnostyce chorób tarczycy, jednakże należy pamiętać, że przy niektórych schorzeniach ich wartości mogą nie odbiegać od normy, jak np. przy chorobie Hashimoto (przewlekłym autoimmunologicznym zapaleniu tarczycy). Wówczas przy podejrzeniu tej choroby konieczne jest wykonanie badań dodatkowych, takich jak: antyTPO lub anty-TG.

Dodatkowo mogą być wykonane badania obrazowe tj. USG tarczycy oraz tzw. badanie BAC (biopsja aspiracyjna cienkoigłowa) i morfologiczne, które pozwalają na ocenę zmian w  obrazie cytologicznym – od zwłóknień po rozległe nacieki zapalne.

 Czytaj także: Jakie badania profilaktyczne dla kobiet?

Badanie OB – badanie wykrywające stan zapalny

Badanie OB, czyli odczyn Biernackiego jest mało skomplikowanym badaniem podstawowym, które wykorzystywane jest w celu ustalenia, czy w organizmie toczy się obecnie stan zapalny oraz by monitorować jego przebieg. Istotą badania jest ocena tempa opadania krwinek czerwonych w ciągu godziny od pobrania krwi. Krwinki czerwone szybciej opadają na dno próbówki, im więcej jest substancji (np. albumin, fibrynogenu, immunoglobulin), które je zlepiają i powodują powstawanie kompleksów (aglomeratów), cechujących się szybszym opadaniem.

Jednakże samo OB nie daje lekarzowi dużej wiedzy. Na jego podstawie można jedynie przypuszczać, że jeśli tempo opadu jest zbyt wysokie, to w organizmie pacjenta toczy się stan zapalny, który może wskazywać na rozwój choroby, która wymaga rozpoznania. Precyzyjna diagnostyka możliwa jest dopiero po wykonaniu jednak badań dodatkowych zleconych przez lekarza.

Podwyższone stężenie OB jest obserwowany u pacjentów, którzy cierpią na choroby przewlekłe, w tym np. reumatoidalne zapalenie stawów, nowotwory, marskość wątroby, zespół nerczycowy lub mają niedokrwistość. Warto pamiętać, że każdy wzrost wartości OB ponad normę wskazuje na występowanie choroby, a wartość w zakresie normy niekoniecznie potwierdza brak choroby. Obniżone OB również sugeruje istnienie nieprawidłowości, np. niedokrwistości sierpowatej, nadkrwistości czy niedoboru fibrynogenu.

Czytaj także: Normy OB. Co oznacza wysokie lub niskie OB?

Badanie kreatyniny – sprawdź działanie nerek

Kreatynina to produkt metabolizmu białek (w tym mięśni szkieletowych), który wydalany jest z moczem. Jej stężenie może być oznaczane w moczui we krwi. Jest jednym z kluczowych badań wykorzystywanych do oceny pracy nerek. Na podstawie stężenia kreatyniny jest określany poziom przesączania kłębuszkowego (GFR), który jest podstawowym wskaźnikiem oceny czynności nerek.

Najczęściej badanie kreatyniny wykonywane jest u:

• osób z podejrzeniem zaburzeń funkcji nerek;

• pacjentów ze zdiagnozowanymi chorobami nerek celem monitorowania przebiegu choroby lub występowania zaburzeń/chorób mających wpływ na funkcje nerek (np. cukrzycy).

Oznaczenie kreatyniny w surowicy krwi wymaga interpretacji lekarza, szczególnie jeśli odchyleniu od normy w zakresie stężenia kreatyniny towarzyszą dodatkowe objawy ze strony innych układów np. gorączka, biegunka, ból.

Ocena stężenia kreatyniny wykonana na wczesnym etapie zaburzeń czynności nerek umożliwia wczesną diagnostykę chorób tego narządu.

Zobacz także: Kreatynina – co to jest, kiedy badać i jakie są normy?

Lipidogram – dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego

Lipidy to inna, bardziej specjalistyczna nazwa na tłuszcze, które stanowią jeden z podstawowych elementów budulcowych naszego organizmu. Nie wszystkie są złe, niektóre są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, ale mogą stać się czynnikiem niekorzystnym, gdy ich odpowiednia ilość i proporcje między nimi są zaburzone.

Nieprawidłowy profil tłuszczów może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie narządów wewnętrznych. Dlatego w obszarze profilaktyki ważne jest, aby kontrolować poziom poszczególnych frakcji lipidowych. W obrębie lipidogramu (profilu lipidowego) wykonywane są pomiary stężeń następujących tłuszczów: cholesterolu całkowitego, frakcji cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu”) oraz LDL (tzw. złego cholesterolu), a także triglicerydów (TG).

Badanie najczęściej wykonywane jest u pacjentów z tzw. grupy ryzyka, u których szanse na wystąpienie zaburzeń lipidowych i chorób sercowo-naczyniowo jest szczególnie wysokie, w tym:

• osób, u których zachodzi podejrzenie genetycznie uwarunkowanego podwyższonego stężenia cholesterolu (rodzinnej dyslipidemii);

• palaczy;

• osób z nadwagą i otyłością;

• pacjentówcierpiących na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę czy przewlekłą chorobę nerek.

Lipidogram może również stanowić element monitorowania postępów leczenia dietetycznego lub farmakologicznego w przypadku pacjentów z już zdiagnozowanymi zaburzeniami lipidowymi.

Wskazana jest profilaktyka, zgodnie z którą badanie wykonywane powinno być u pań i panów powyżej 25 roku życia w odstępie 3-5 lat. Jednocześnie badanie powinno być wykonywane maksymalnie co 2 lata u wszystkich osób, które ukończyły 50 lat. W wytycznych dotyczących profilaktyki wskazuje się, że badanie warto wykonać jednorazowo u osoby, w grupie wiekowej 18-24 lata, a jeśli są ku temu przesłanki (pacjent znajduje się w grupie ryzyka), wówczas oznaczenie stężeń lipidów powinno być realizowane zgodnie z harmonogramem ustalonym przez lekarza. Profil lipidowy służy indywidualnej ocenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

FAQ

Co wchodzi w skład podstawowych badań krwi?

Podstawowe badania obejmują: morfologię krwi, poziom glukozy, lipidogram (profil lipidowy), próby wątrobowe i kreatyninę. Te testy pozwalają na wstępną ocenę ogólnego stanu zdrowia i funkcjonowania najważniejszych narządów, takich jak serce, wątroba czy nerki.

Jakie badania powinno się robić raz w roku?

Raz w roku należy wykonać podstawowe badania profilaktyczne, które pomogą monitorować ogólny stan zdrowia. Należą do nich: morfologia krwi, poziom glukozy, lipidogram (cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy), badania funkcji wątroby (ALT, AST) i nerek (kreatynina, mocznik), badanie ogólne moczu.

Jakie badania profilaktyczne są na NFZ?

Na NFZ można wykonać podstawowe badania profilaktyczne, do których należą: morfologia, poziom glukozy, lipidogram i badanie moczu. Należy jednak otrzymać na nie skierowanie od lekarza POZ. Dostępne są też programy przesiewowe: mammografia dla kobiet 50-69 lat (co dwa lata), cytologia dla kobiet 25-59 lat (co trzy lata) oraz kolonoskopia dla osób powyżej 50. roku życia.

Co to są badania profilaktyczne morfologii?

Badania profilaktyczne morfologii to analiza krwi, która pozwala ocenić ogólny stan zdrowia oraz wykryć wcześnie problemy, takie jak anemia, infekcje czy stany zapalne.

Źródła:

1. https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne [dostęp: 12.11.2024]
2. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-centrali/poradnik-pacjenta-profilaktyka-to-meska-sprawa,8504.html [dostęp: 12.11.2024]
3. https://www.nik.gov.pl/plik/id,13788,vp,16224.pdf [dostęp: 12.11.2024]
4. https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8894/7560 [dostęp: 12.11.2024]
5. https://ppm.edu.pl/docstore/download/WUM04a605cae53344ea92ea937581eeb121/2c889319-95f8-47cb-a59f-61b3c0431b65-wcag.pdf?entityType=article [dostęp: 12.11.2024]
6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542294/ [dostęp: 12.11.2024]