Grzybica paznokci – przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka

Grzybica paznokci (onychomikoza) objawia się przebarwieniami, pogrubieniem lub kruchością paznokci, nieprzyjemnym zapachem czy nawet bólem. Grzybicy paznokci nie wolno bagatelizować, a jej leczenie – w przypadkach kiedy zmiany obejmują więcej niż jedną płytkę lub są bardzo rozległe – należy prowadzić pod kontrolą lekarza. Szybkie rozpoczęcie terapii jest szczególnie ważne dla osób z cukrzycą. Ryzyko zachorowania na grzybicę paznokci można zmniejszyć dzięki stosowaniu prostych zasad.

Czym jest grzybica paznokci?

Grzybica paznokci jest powszechnym i łatwo rozprzestrzeniającym się schorzeniem. Onychomikoza dotyczy obecnie około 10 proc. populacji, a zachorowalność na nią stale wzrasta. Choroba najpowszechniej występuje u ludzi starszych, chorych na cukrzycę oraz u osób z obniżoną odpornością i po urazach mechanicznych paznokci. Schorzenie znacznie częściej obejmuje paznokcie stóp niż dłoni. 

Przyczyny grzybicy paznokci

Przyczyną grzybicy paznokci jest zakażenie grzybami chorobotwórczymi – dermatofitami, grzybami drożdżopodobnymi i grzybami pleśniowymi. Mikroorganizmy te najlepiej rozwijają się w wilgotnym, ciemnym, ciepłym środowisku, m.in. dlatego infekcje grzybicze dotyczą częściej paznokci stóp.

Infekcje grzybicze paznokci częściej występują u mężczyzn. Na zachorowanie bardziej narażone są również osoby starsze (schorzenie dotyczy aż 3 na 4 osób powyżej 60 roku życia) oraz chorujące na cukrzycę, choroby naczyń obwodowych, łuszczycę, raka czy AIDS. Grzybica paznokci jest również częstsza u palaczy tytoniu.

Grzybica paznokci bywa lekceważona przez chorych. Niesłusznie, ponieważ nieleczona – może prowadzić do powikłań.

Powikłania grzybicy paznokcia 

Następstwa grzybicy paznokci wiążą się z: 

• trwałą utratę paznokcia, 
• rozwojem bakteryjnej infekcji skóry, zwanej cellulitisem (nie mylić ze „skórką pomarańczową”, czyli cellulitem) 
• rozprzestrzenieniem się infekcji na inne obszary ciała, a czasem także – do krwioobiegu. 

Powikłania grzybicy paznokci są też niebezpieczne dla chorych na cukrzycę, u których mogą doprowadzić nawet do konieczności amputacji.

Jak można zarazić się grzybicą paznokci?

U zdrowych osób zachorowaniu na grzybicę paznokci sprzyja:

• chodzenie na bosaka w ośrodkach sportowych – na basenie, w szatni czy pod prysznicem, 
• korzystanie z pożyczonych butów narciarskich, łyżew lub obuwia na kręgielni, 
• uczęszczanie do salonów manicure i pedicure, które nie dotrzymują staranności w sterylizowaniu narzędzi, 
• zarażenie się od członka rodziny. 

Szczególnie podatne na zakażenie są osoby aktywne fizycznie. Jest to spowodowane noszeniem przez nie uciskających stopy, nieprzewiewnych butów i powtarzającymi się urazami paznokci, które ułatwiają rozwój grzybów chorobotwórczych.

Objawy grzybicy

Infekcja grzybicza rozwija się dłuższy czas. Pierwsze zmiany chorobowe mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia, zwłaszcza jeśli stale masz pomalowane paznokcie. Grzybica może objąć jeden lub kilka paznokci. Najczęściej zakażenie rozwija się na pierwszym i/lub piątym paznokciu stopy. (Jeżeli zmiany dotyczą wszystkich paznokci zazwyczaj jest to objawem innej choroby, np. łuszczycy).

Do najbardziej charakterystycznych symptomów infekcji grzybiczej paznokci należą:

• przebarwienie paznokcia na żółty, brązowy, biały lub czarny kolor,
• pogrubienie paznokcia lub jego łamliwość i kruchość,
• pofałdowanie paznokcia,
• odkształcanie się paznokcia,
• oddzielanie się lub całkowite odklejenie paznokcia od łożyska,
• nieprzyjemny zapach pochodzący z zakażonego paznokcia,
• towarzyszące zapalenie wałów paznokciowych (skóry wokół paznokcia), objawiające się zaczerwienieniem, uciepleniem i bólem w zmienionej okolicy.

W zaawansowanej fazie choroby może występować ból paznokci objętych zakażeniem, a – w przypadku grzybicy paznokci stóp – nawet trudności w chodzeniu.

Opisane powyżej objawy mogą wskazywać na infekcję grzybiczą paznokci, ale nierzadko występują także w przebiegu innych stanów i chorób, np.

• niedoborów pokarmowych, 
• łuszczycy, 
• liszaja płaskiego, 
• zapaleń skóry, 
• zakażeń wywołanych przez bakterie 
• nowotworów. 

Symptomy te mogą być też następstwem stosowania niektórych leków lub mechanicznego uszkodzenia paznokcia, spowodowanego np. przez niewygodne obuwie, uderzenie czy nieprawidłowo wykonywane zabiegi upiększające i pielęgnacyjne. Dlatego ostateczne rozpoznanie lub wykluczenie grzybicy paznokci należy do lekarza (najczęściej do dermatologa).

Rozpoznanie grzybicy paznokci

Lekarz może wspomagać się wynikami badania mikologicznego. Badanie to polega na pobraniu materiału z zakażonej płytki paznokcia i/lub spod niej. Następnie próbka wysyłana jest do laboratorium mikologicznego, gdzie bada się, czy mamy do czynienia z infekcją grzybiczą oraz jaki mikroorganizm jest przyczyną zakażenia. Zazwyczaj wykonanie badania mikologicznego nie jest konieczne. Jest to wskazane np. w przypadku zmian, które są oporne na leczenie.

Leczenie grzybicy paznokci

Nieleczona grzybica paznokci stanowi zagrożenie dla ciebie i twojego otoczenia. Dlatego, jeśli obserwujesz u siebie objawy, które mogą wskazywać na zakażenie grzybicze, rozpocznij leczenie.

Jak przebiega terapia? Sposób i czas trwania leczenia grzybicy paznokci zależy od wielu czynników, w tym od zaawansowania zmian, kwestii związanych z działaniami niepożądanymi i interakcjami leków oraz rodzaju patogenu, który wywołał infekcję.

Terapię infekcji grzybiczej paznokci rozpoczyna się zazwyczaj od zastosowania leków miejscowych – w postaci np. lakierów, płynów czy kremów. Początkowo osoba chora może leczyć się samodzielnie przy użyciu leków dostępnych w aptece bez recepty. W przypadku, jeśli zmiany obejmują więcej niż jedną płytkę lub są bardzo rozległe, należy zgłosić się do lekarza. Również specjalista często rozpoczyna terapię od zalecenia leków miejscowych dostępnych na receptę. W ciężkich przypadkach stosowane jest leczenie ogólnoustrojowe (doustne).

Niektóre ośrodki proponują także leczenie z użyciem lasera czy terapię fotodynamiczną (polega ona na stosowaniu leków fotouczulających i światła w celu zniszczenia mikroorganizmu, który spowodował zakażenie). W wyjątkowych przypadkach grzybicy paznokci terapia farmakologiczna czy laserowa może nie znajdować zastosowania lub zakończyć się niepowodzeniem. Wówczas zaleca się usunięcie zakażonego paznokcia.

Przy podejmowaniu przez lekarza decyzji terapeutycznych ważny jest wynik badania mikologicznego. Zdarza się jednak, że specjalista ordynuje leki (wszystkie lub część) jeszcze przed uzyskaniem wyniku tego testu, na który trzeba poczekać 3-4 tygodnie.Grzybica paznokci (onychomikoza) objawia się przebarwieniami, pogrubieniem lub kruchością paznokci, nieprzyjemnym zapachem czy nawet bólem. Grzybicy paznokci nie wolno bagatelizować, a jej leczenie – w przypadkach kiedy zmiany obejmują więcej niż jedną płytkę lub są bardzo rozległe – należy prowadzić pod kontrolą lekarza. Szybkie rozpoczęcie terapii jest szczególnie ważne dla osób z cukrzycą. Ryzyko zachorowania na grzybicę paznokci można zmniejszyć dzięki stosowaniu prostych zasad.

Ile trwa leczenie grzybicy paznokcia?

W trakcie terapii grzybicy paznokci musimy uzbroić się w cierpliwość. Leczenie może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy. Infekcję uznaje się za wyleczoną, kiedy wyrośnie nowy, w całości wolny od zakażenia paznokieć.

Po terapii farmakologicznej grzybicy stóp nie należy zapominać o dezynfekcji lub – jeśli to możliwe – wymianie butów i skarpetek. Do odkażania najwygodniej użyć przeznaczonych do tego preparatów dostępnych w aptekach bez recepty. Pominięcie dezynfekcji butów i skarpet może zrujnować efekty wcześniejszego leczenia.

Grzybica nierzadko nawraca, dlatego po infekcji istotne jest również przestrzeganie zasad dbania o dłonie i stopy, które mają na celu zapobieganie powtórnemu zakażeniu (piszemy nich poniżej).

Leki na grzybicę paznokci

W przypadku niewielkich, powierzchniowych zmian dotyczących jednego paznokcia, grzybicę można leczyć samodzielnie przy użyciu leków dostępnych bez recepty. W aptekach kupisz maści, kremy, sera czy żele o działaniu przeciwgrzybiczym i pielęgnacyjnym. Podczas samodzielnego leczenia grzybicy paznokcia nie zapomnij o regularnym skracaniu zakażonego paznokcia jednorazowym pilnikiem. Dzięki temu lek będzie lepiej wnikał w płytkę paznokcia, zmniejszysz także ryzyko rozprzestrzenienia się infekcji i nadkażenia zdrowych miejsc.

Lekarz może zalecić różny schemat przyjmowania doustnych leków przeciwgrzybiczych – codzienny, raz na tydzień lub w tzw. pulsach. Czym charakteryzuje się terapia pulsowa? Polega ona na przyjmowaniu leku przez tydzień (dawka zależy od lekarza i wskazań producenta konkretnego leku). 

Po tym okresie (zwanym właśnie pulsem) następuje trzytygodniowa przerwa w przyjmowaniu preparatu. Zarówno terapia pulsowa, jak i schemat leczenia polegający na przyjmowaniu farmaceutyku raz na tydzień, ma na celu zmniejszenie liczby działań niepożądanych. Niektórzy pacjenci uznają je także za wygodniejsze.

Terapię pulsową grzybicy paznokci prowadzi się przy użyciu doustnego leku zawierającego itrakonazol (w Polsce dostępnych jest kilka leków z tą substancją czynną, które mają różne nazwy handlowe). Leki z itrakonazolem można także stosować w systemie ciągłym (codziennie). Wybór sposobu zażywania preparatu należy do lekarza.

Paznokieć, który został uszkodzony lub usunięty w wyniku grzybicy oraz innych chorób czy urazów mechanicznych, można odtworzyć dzięki metodom rekonstrukcyjnym i protetycznym. Zabiegi te są najczęściej przeprowadzane przez podologów. Wykonuje się je, by zbyt krótkie czy zniszczone paznokcie nie były drażnione w butach i skarpetkach, co może prowadzić do stanów zapalnych i obrzęków oraz sprzyjać nawrotowi grzybicy.

Do rekonstrukcji i wykonania protez płytki paznokciowej używa się: 

• mas żelowych, 
• mas akrylowych, 
• mas silikonowych, 
• jedwabiu, 
• specjalnych lakierów. 

Trzeba jednak pamiętać, że te metody nie służą leczeniu grzybicy. Aby się im poddać, musimy wcześniej wyleczyć zakażenie. Co prawda preparaty stosowane do rekonstruowania paznokci zawierają związki przeciwgrzybicze, jednak mają one za zadanie zapobiegać zakażeniu podczas noszenia zrekonstruowanego paznokcia, a nie leczyć.

Jak zapobiec grzybicy paznokci?

By zapobiec grzybicy paznokci i nawrotowi zakażenia, stosuj na co dzień następujące zasady:

• nie chodź boso w ośrodkach sportowych – na basenie, w szatni czy pod prysznicem,
• korzystaj ze sprawdzonych salonów manicure i pedicure – upewnij się, że w wybranym przez ciebie miejscu używa się wysterylizowanych lub jednorazowych narzędzi, możesz też przynosić własne. Pamiętaj, że u osób, które mają grzybicę zaleca się sterylizację własnego sprzętu do pielęgnacji paznokci. Ponieważ w warunkach domowych nie jest to możliwe, po zakończeniu leczenia wymień narzędzia na nowe, tak by zapobiec ponownemu zakażeniu tkanek paznokci.
• paznokcie przycinaj krótko, nie wycinaj skórek u podstawy paznokcia i nie pożyczaj nikomu swoich narzędzi do pielęgnacji,
• myjąc ręce, nie zapominaj o oczyszczeniu paznokci,
• po kąpieli pamiętaj o dokładnym osuszeniu stóp (zwłaszcza między palcami), noś rękawiczki podczas sprzątania lub zmywania naczyń, wybieraj tzw. oddychające buty i skarpetki – zmieniaj je, gdy się spocisz,
• chroń przed obrażeniami paznokcie u stóp i rąk oraz skórę wokół, nie obgryzaj paznokci i skórek,
• upewnij się, że twoje buty są dobrze dopasowane i nie powodują nadmiernego ucisku na paznokcie,
• gdy ktoś w domu ma infekcję grzybiczą, nie używaj tego samego ręcznika ani innych przedmiotów użytku osobistego – nożyczek, pilników, cążek, pumeksu, tarki do stóp itp.
• jeśli twój styl życia (np. duża aktywność fizyczna) sprzyja zakażeniu grzybicą paznokci, regularnie używaj przeciwgrzybiczego pudru lub sprayu.