Wysoki testosteron u kobiet — objawy, jak obniżyć?

Testosteron jest głównym hormonem płciowym u mężczyzn, należącym do grupy androgenów. Odpowiedzialny jest m.in. za pierwotny rozwój płciowy, utrzymanie męskich cech płciowych, spermatogenezę (proces powstawania i dojrzewania plemników) oraz płodność. Mimo że testosteron postrzegany jest jako męski hormon, to syntetyzowany jest również w organizmie kobiet.

Jak objawia się wysoki testosteron u kobiet i czy można go obniżyć?

Poziom testosteronu u kobiet

Testosteron u kobiet jest najważniejszym androgenem, który w połowie pochodzi z metabolizmu obwodowego innych hormonów płciowych takich jak np. androstednion, a w pozostałych 50% produkowany jest przez jajniki i nadnercza.

Średnio stężenie testosteronu u kobiet w wieku 30 lat jest od 10. do 15. razy niższe niż u mężczyzn w tym samym wieku. Wraz z wiekiem ta różnica u kobiet się zwiększa, zwłaszcza podczas przejścia w okres menopauzalny. Z uwagi na powyższe poziomu kobiet w wieku 40 lat jest dwa razy niższy niż u kobiet w wieku 20 lat.

Testosteron często określany jest mianem męskiego hormonu. Kobiety jednak również są wrażliwe na zmiany jego stężenia, ponieważ pełni w ich organizmie szereg ważnych funkcji. Patologia androgenizacji, czyli nadmierna produkcja męskich hormonów płciowych u kobiet może prowadzić do szeregu dolegliwości zdrowotnych.

Grupę hormonów, które powodują pojawianie się męskich cech, nazywa się androgenami. U kobiet, najczęstsze przyczyny podwyższonego poziomu androgenów (hiperandrogenizmu) to zespół policystycznych jajników (PCOS) i wrodzony przerost nadnerczy.

Jaką rolę pełni testosteron w organizmie kobiety?

• Działanie anaboliczne – testosteron zatrzymuje w organizmie sód, fosfor oraz potas, które są niezbędne w utrzymaniu prawidłowej równowagi elektrolitowej w organizmie. Bierze udział w przemianach białek, a w rezultacie stymuluje przyrost masy mięśniowej.
• Wzrost włosów – testosteron jest kluczowym czynnikiem wzrostu włosów, a dokładniej stymuluje porost ciemnego owłosienia męskiego typu, zlokalizowanego m.in. na górnej wardze, podbródku śródmostku, górnej części brzucha, plecach czy pośladkach.
• Libido – testosteron wpływa na wrażliwość narządów płciowych oraz satysfakcję seksualną powodując wzrost intensywności podniecenia. Dodatkowo zwiększa popęd seksualny i wpływa na poprawę samopoczucia.Wiele badań m. in. INTIMATE NM1 przeprowadzone przez Schifrena, czy Davisa i wsp. potwierdziło istotną zależność pomiędzy stężeniem testosteronu w surowicy a zwiększeniem libido
  i orgazmów u kobiet.
• Skóra –testosteron w tkankach  przekształcany jest w silniejszy hormon tzw. dihydrotestosteron (DHT). W skórze DHT pobudza produkcję łoju, co doprowadza do pogrubienia porów, a w zbyt wysokich stężeniach do występowania trądziku. 

Objawy wysokiego poziomu testosteronu u kobiet

Wysoki poziom testosteronu u kobiet może objawiać się zmianami w wyglądzie zewnętrznym, ale również w zachowaniu. Najczęstsze skutki i objawy wysokiego testosteronu u kobiet to:

• zaburzenia miesiączkowania,
• zaburzenia lub brak owulacji,
• hiperandrogenizacja – maskulinizacja sylwetki,
• zaburzenia płodności,
• trądzik i przetłuszczona skóra,
• hirsutyzm,
• łysienie androgenowe,
• wzrost masy ciała,
• niższy głos,
• zmienność nastrojów,
• problemy ze snem,
• zaburzenia libido,
• depresja i stany lękowe.

Badanie poziomu testosteronu 

Badanie poziomu testosteronu u kobiet najczęściej wykonuje się, gdy pojawią się objawy, mogące świadczyć o jego zbyt wysokim stężeniu.

Stężenie testosteronu u kobiet nie jest stałe i ulega wahaniom. 

Poziom hormonu w osoczu zależny jest od pory dnia, masy ciała, aktywności fizycznej i zmienia się wraz z wiekiem. U kobiet dodatkowo istotny wpływ ma faza cyklu menstruacyjnego.

Krążący we krwi testosteron występuje w dwóch frakcjach: wolnej i związanej z białkami. 

Pierwszy, czyli testosteron całkowity jest uśpiony i krąży w osoczu związany z białkami takimi jak SHBG czy albuminy. Testosteron wolny jest aktywny biologicznie i wpływa na różne procesy w organizmie. Stanowi zaledwie od 1 do 5% całej puli hormonu.

W niektórych przypadkach większe znaczenie diagnostyczne może mieć oznaczenie testosteronu wolnego, ponieważ dokładniej odzwierciedla on aktywność tego hormonu.

O wyborze badania powinien jednak zdecydować lekarz, uwzględniając indywidualną sytuację kliniczną pacjenta.

Badanie stężenia testosteronu całkowitego wykonuje się, pobierając próbkę krwi żylnej.

Prawidłowe stężenie testosteronu 

Stężenie testosteronu we krwi zależne jest od wielu czynników. Wartości referencyjne, czyli prawidłowy górny i dolny wynik poziomu testosteronu może się różnić w zależności od placówki diagnostycznej. Dlatego też wynik powinien być zawsze skonsultowany z lekarzem.

Przyczyny nadmiaru testosteronu u kobiet

Najczęstszą przyczyną wysokiego stężenia testosteronu u kobiet jest zespół policystycznych jajników (PCOS), który dotyczy od 6 proc. do 10 proc. kobiet w okresie przed menopauzalnym.

Innymi przyczynami wysokiego testosteronu u kobiet są np.:

• nowotwór jajnika;
• zaburzenia pracy nadnerczy, takie jak wrodzony przerost nadnerczy (CAH);
• guzy i nowotwory nadnerczy;
• zaburzenia pracy przysadki mózgowej.

Leczenie zbyt wysokiego poziomu testosteronu

Dobór metody leczenia zależny jest od przyczyny zbyt wysokiego poziomu testosteronu.

Najczęściej stosowane jest leczenie farmakologiczne, jednak w niektórych przypadkach, gdy przyczyną hiperandrogenizmu jest np. choroba nowotworowa, konieczny może być zabieg chirurgiczny.

Sposób postępowania terapeutycznego dobiera lekarz, uwzględniając indywidualną sytuację kliniczną pacjenta.

W leczeniu farmakologicznym najczęściej stosuje się tabletki antykoncepcyjne (DTA), które zmniejszają objawy hirsutyzmu czy trądziku. W sytuacji, gdy są one nie jest wystarczające, lekarz może zalecić wdrożenie dodatkowych leków doustnych o dodatkowym działaniu obniżającym poziom testosteronu.

Istotnym elementem leczenia jest również zmiana stylu życia. W tym celu zaleca się:

• normalizację masy ciała i tkanki tłuszczowej,
• regularną aktywność fizyczną dostosowaną do wieku i ogólnego stanu zdrowia,
• dietę z niskim indeksem glikemicznym z uwzględnieniem produktów o przeciwzapalnych właściwościach np. śródziemnomorska.

Źródła:

1. Rapa D., Paszkowski T., Suplementacja testosteronem a seksualność kobiet, Seksuologia Polska, 2005
2. Bumbuliene Ż., Jonas A., Diagnostyka i leczenie hirsutyzmu u dziewcząt, Ginekologia Polska, Nr 5, 2009
3. Szydlarska D., Budlewski T., Andziak E., Dyskusja na temat metod oceny stężenia testosteronu, Via Medica, 2013
4. Mroczko B., Medras M., Niektóre problemy związane z oznaczaniem testosteronu, Endokrynologia Polska, 2007
5. Skałba P., Dąbkowska A., Androgeny u kobiet w okresie około – i po menopauzalnym, Przegląd Menopauzalny, 2006
6. Łukasiewicz M., Starowicz Z., Bińkowska M., Androgeny i seksualność kobiet, Przegląd menopauzalny, 2009